ජපානයේ මැතිවරණ ක්‍රමය​

ජපානයේ මැතිවරණ ක්‍රමය ඉතාම සාධාරන වගේම ඉතාම තාර්කික ක්‍රමයක්. අපේ මැතිවරණ ක්‍රමය හැඩ ගස්වා ගැනීමේදී අධ්‍යයනය කරන්න වටින ක්‍රමයක් තමයි එහෙ තියෙන්නෙ.

පාර්ලිමේන්තුව​

නිල සංකේතය​

 ජපානයේ පාර්ලිමේතුව හැඳින්වෙන්නෙ "කොක්කයි" (National Diet) කියල​. ඒක කොටස් දෙකකින් සමන්විතයි.

1. කවුන්සිලය (House of Councillors)
2. නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය (House of Representatives)

ජපන් පාර්ලිමේන්තුව එරට ඉහළම රාජ්‍යය බලය සතු ආයතනය වන අතර​, රටේ නීති සම්පාදනය සඳහා බලය ඇති එකම ආයතනය වෙනවා. ඊට අමතරව ජපානයේ රාජ්‍යය නායකයා වන අගමැති තේරීමේ බලය තියෙන්නෙත් පාර්ලිමේන්තුවට​.

 පාර්ලිමේන්තුවට මන්ත්‍රී වරු තේරෙන්නෙ මහජන ඡන්දයෙන්. වයස 18 ට වැඩි සියළුම පුරවැසියන්ට ඡන්ද බලය හිමියි.

නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය (ෂූගීන්)

නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය මන්ත්‍රීවරු 475 කින් සමන්විතයි.

වයස 25 ට වැඩි ඕනෑම ජපන් පුරවැසියෙක්ට නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ මන්ත්‍රී ධූරයක් සඳහා තරග කරන්න පුළුවන්.

නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ නිල කාලය අවුරුදු 4 යි. අගමැති වරයාට ඕනෑම අවස්ථාවක නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය විසුරුවා හරින්න පුළුවන්.

කවුන්සිලය (සන්ගීන්)

කවුන්සිලය මන්ත්‍රීවරු 242 කින් සමන්විතයි.

වයස 30 ට වැඩි ඕනෑම ජපන් පුරවැසියෙක්ට නියෝජිත කවුන්සිලයේ මන්ත්‍රී ධූරයක් සඳහා තරග කරන්න පුළුවන්.

කවුන්සිලයේ නිල කාලය අවුරුදු 6 යි. නමුත් මේ නිල කාලය සමන්විත වෙන්නෙ කොටස් දෙකකට​. ඒ කියන්නෙ අවුරුදු 3 කට වරක් මන්ත්‍රීවරු 121 සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්වෙනවා. අනිත් 121 සඳහා මැතිවරණය තියෙන්නෙ ඊළඟ අවුරුදු තුනෙන් පස්සෙ. මේ ක්‍රමයෙන් අවුරුදු 3 කට සැරයක් කවුන්සිලයේ මන්ත්‍රීවරුන් ගෙන් බාගයක් අළුතෙන් පත් කරගන්නවා.

ඒ වගේම අගමැතිවරයාට කවුන්සිලය විසුරුවා හරින්න බෑ. මැතිවරණ පැවැත්වෙන්නෙ කවුන්සිලයේ මන්ත්‍රීවරුන් බාගයක් සඳහා නිසා කිසිම අවස්ථාවක කවුන්සිලය සම්පූර්නයෙන්ම විසුරුවා හැරෙන්නෙ නෑ.

අධිරාජ්‍යයා

ජපන් අධිරාජ්‍යයා - අකිහිතෝ

ජපන් අධිරාජ්‍යයාට නිල බලතල කිසිවක් හිමි වෙන්නෙ නෑ. ඔහු සැලකෙන්නෙ සංකේතාත්මක නායකයෙක් විදිහට​. අගමැති වරයාගේ, කැබිනෙට්ටුවේ හෝ පාර්ලිමේන්තුවේ නිර්දේශ වලින් පිට කිසිම තීරණයක් ගන්න ඔහුට බෑ.

කවුන්සිලයේ සහ නියෝජිත මන්ත්‍රීමණ්ඩලයේ බලතල​

පාර්ලිමේන්තුව කොටස් දෙකකට තියෙන්නෙ මහජන මතයට සහ විශේෂඥ මතයට යන දෙකටම තැනක් ලැබෙන්න අවශ්‍යය නිසා. නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයෙන් මහජන මතයත්, කවුන්සිලයෙන් විශේෂඥ මතයත් නිරූපනය කෙරෙනවා.

කවුන්සිලයට තෝරා ගැනෙයි කියල බලාපොරොත්තු වෙන්නෙ උගතුන්, යම් කිසි ක්‍ෂේත්‍රයක ප්‍රවීනයන් වගේ අය​.

දෙකෙන් වඩා බලවත් වෙන්නෙ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය​. ඒ මහජන පරමාධිපත්‍යය සුරැකෙන්න ඕනෙ නිසා.

අගමැති වරයා පත් කිරීම​

ජපන් අගමැති ෂින්සෝ අබේ

අගමැති වරයා තේරීම කවුන්සිලය සහ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය විසින් වෙන වෙනම සිදු කරනවා. මන්ත්‍රීවරුන් ගෙ සරළ බහුතරයක් හිමි කරගන්න කෙනා අගමැති වරයා ලෙස තෝරා ගැනෙනවා.

සමහර අවස්ථාවලදී කවුන්සිලය සහ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය අගමැති වශයෙන් මන්ත්‍රීවරු දෙදෙනෙක් තෝරා ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේ අවස්ථාවක මන්ත්‍රීමණ්ඩල දෙකේම නියෝජිතයන් ගෙන් සමන්විත කමිටුවක් සාකච්ඡා කරල දෙන්නගෙන් එක අයෙක් අගමැති ලෙස තෝරා ගන්නවා. ඒ කමිටුවට තීරණයකට එන්න බැරි වුනොත් අගමැති ලෙස පත්වෙන්නෙ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය විසින් තෝරා ගත් කෙනා.

අගමැති තෝරා ගත් පසු ඔහුට තම ධූරයේ රාජකාරි කිරීමට නම් නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ බහුතර සහය තියෙන්න ඕනෙ. එසේ නොලැබී යන ඕනෑම අවස්ථාවක ඔහුගේ නිල කාලය අවසන් වෙනවා. නමුත් කවුන්සිලයේ බහුතර සහය නොමැතිව අගමැතිට දිගටම ධූරයේ රැඳී ඉන්න පුළුවන්.

පනතක් සම්මත කර ගැනීම​

පාර්ලිමේන්තු සභා ගර්භය​

පනත් සම්මත කරන්නෙ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය මගින්. නමුත් පනත නීතියක් වෙන්න නම් කවුන්සිලයේ අනුමැතිය අවශ්‍යය වෙනවා.

නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ සම්මත වෙන පනතක් සම්බන්ධයෙන් කවුන්සිලයට තීරන හතරක් ගන්න පුළුවන්.

1. අනුමත කිරීම​
2. සංශෝධනය කිරීම​
3. පරක්කු කිරීම​
4. නිශේධනය කිරීම​

කවුන්සිලය අනුමත කරන පනතක් නීතියක් බවට පත් වෙනවා. එහෙම නැත්තම් කවුන්සිලයට ඒක සංශෝධනය කරල අනුමත කරන්න හෝ තවදුරටත් සාකච්ඡාව සඳහා පරක්කු කරන්න පුළුවන්. එහෙමත් නැත්තම් නිශේධනය කරන්න පුළුවන්.

හැබැයි, නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ තුනෙන් දෙකක බහුතරයකින් පුළුවන් කවුන්සිලයේ තීන්දුව ඉවත හෙළන්න​.

මෙහෙම ක්‍රමයක් යොදා ගන්නෙ මහජන නියෝජිතයන් ගන්නා තීරන විශේෂඥයන් විසින් නියාමනයකට ලක් කරන්න​. හැබැයි මහජන නියෝජිතයන් ගේ තුනෙන් දෙකක බහුතරයෙන් විශේෂඥ මතය ඉවත දාන්න පුළුවන්. ඒ ජනතා පරමාධිපත්‍යය නිසා.

මැතිවරණ

මහ මැතිවරණ වර්ග දෙකක් ජපානයේ තියෙනවා. එකක් නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය වෙනුවෙන්. අනෙක කවුන්සිලය වෙනුවෙන්.

නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩල මැතිවරණ​

නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ නිල කාලය අවුරුදු 4 ක්. ඒ නිසා අවුරුදු 4 කට සැරයක් මැතිවරණයක් පැවැත්වෙනවා.

නමුත් ප්‍රායෝගිකව ඊට කලින් අගමැති වරයා නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය විසුරුවා හරිනවා. ඒ නිසා සාමාන්‍යයෙන් වසර 3 කට සැරයක් වගේ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය වෙනුවෙන් මැතිවරණ පැවැත්වෙනවා.

නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ මන්ත්‍රීවරු 475 ක් ඉන්නවා. මේ අයගෙන් 295 ක් තේරෙන්නෙ කේවල ආසන ක්‍රමයට​. ඉතුරු 180 තේරෙන්නෙ සමානුපාතික ක්‍රමයට​.

හැම ඡන්ද දායකයෙක්ටම ඡන්ද දෙකක් හිමි වෙනවා. එකක් තමාගෙ මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්කය සඳහා තරග කරන අපේක්‍ෂකයන් වෙනුවෙන්. අනිත් එක පක්‍ෂයක් වෙනුවෙන්.

කේවල ආසන ක්‍රමයට පත් වෙන මන්ත්‍රීන් තෝරන්නෙ පළවෙනි ඡන්දෙන්. සමානුපාතික ක්‍රමයට පත් වෙන මන්ත්‍රීන් තෝරන්නෙ දෙවෙනි ක්‍රමයෙන්.

ජපානය මැතිවරන නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩල මැතිවරන වෙනුවෙන් මැතිවරණ කොට්ඨාශ 11 කට බෙදල තියෙනවා.

1. හොක්කයිදො
2. තොහොකු
3. කිතකන්තො
4. මිනාමිකන්තො
5. තෝකියෝ
6. හොකුරිකුෂිනෙත්සු
7. තොකයි
8. කිංකි
9. චුගෝකු
10. ෂිකෝකු
11. ක්‍යුෂු

මේ එක් එක් මැතිවරණ කොට්ඨාශයක් මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්ක කීපයකට බෙදල තියෙනවා. හැම මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්කයකටම කේවල ආසන ක්‍රමයට තරග කිරීමෙන් මන්ත්‍රීවරයෙක් බැගින් තේරී පත් වෙනවා.

එහෙම කේවල ආසන ක්‍රමයට පත්වෙන මුළු මන්ත්‍රීන් ගණන 295 ක්. ඒ කියන්නෙ මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්ක 295 ක් තියෙනවා.

ඒ ඒ මැතිවරණ කොට්ඨාශයේ ජනගහණය අනුව නියමිත මන්ත්‍රී ධූර ගණනක් වෙන් කරල තියෙනවා. ඡන්ද දායකයන් පක්‍ෂය වෙනුවෙන් භාවිතා කරපු ඡන්ද මැතිවරණ කොට්ඨාශ මට්ටමෙන් ගණන් කරල ඒ ඒ පක්‍ෂය ලබා ගත් ඡන්ද ගාණ අනුව ඒ ඒ කොට්ඨාශයේ මන්ත්‍රී ධූර ගණන පක්‍ෂ අතර බෙදල දෙනවා. පත්වන මන්ත්‍රීවරයන් නම් කරන්නෙ ඒ ඒ පක්‍ෂය විසින් කලින් ඉදිරිපත් කළ ලැයිස්තුවකින්. ඒ ලැයිස්තුවට කේවල ආසන තරග සඳහා ඉදිරිපත් වන මන්ත්‍රීන් දාන්නත් පුළුවන්. එතකොට ඔවුන්ට තමාගෙ දිස්ත්‍රික්කය පැරදුනත්, සමානුපාතික ක්‍රමයෙන් තේරී පත්වෙන්නෙ අවස්ථාවක් තියෙනවා.

මනාප ක්‍රමයක් නෑ.

සමානුපාතික ක්‍රමයට තේරෙන මන්ත්‍රීන් ගණන 180 ක්.

ඒ ඒ කොට්ඨාශයෙන් තේරී පත් වෙන මන්ත්‍රීන් ගණන මේ වගේ:

කවුන්සිල මැතිවරණ​

කවුන්සිල මැතිවරන පැවැත්වෙන්නෙ අවුරුදු 3 කට සැරයක්.

ඒ පැවැත්වෙන්නෙ කවුන්සිලයේ මන්ත්‍රී වරුන් ගෙන් බාගයක් වෙනුවෙන් නිසා කවුන්සිලයේ මන්ත්‍රීවරු 242 ක් හිටියත්, මැතිවරණය පැවැත්වෙන්නෙ මන්ත්‍රීවරු 121 ක් වෙනුවෙන්.

මේ මැතිවරණයත් පැවැත්වෙන්නෙ කේවල ආසන - සමානුපාතික මිශ්‍ර ක්‍රමයට​. හැම ඡන්ද දායකයෙක්ටම ඡන්ද දෙකක් හිමි වෙනවා. එකක් කේවල ආසන තරගය වෙනුවෙන්, අනෙක පක්‍ෂයක් වෙනුවෙන්.

ජපානය මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්ක 73 කට බෙදලා ඒ ඒ දිස්ත්‍රික්කයෙන් කේවල ආසන ක්‍රමයට මන්ත්‍රීන් 73 ක් තෝරා ගැනෙනවා. මේ දිස්ත්‍රික්ක ජපානයේ පරිපාලන ඒකක වන "තොදෝෆුකෙන්" (prefecture) වලට බොහෝ දුරට සමපාත වෙනවා.

ඡන්ද දායකයන් පක්‍ෂය වෙනුවෙන් පාවිච්චි කරන ඡන්ද ජාතික මට්ටමෙන් එකතු කරල​, ඒ ඒ පක්‍ෂයට ලබා ගත් ඡන් ද ප්‍රමානය අනුව සමානුපාතික ක්‍රමයට ආසන 48 ක් බෙදා දෙනවා.

සමානුපාතික ක්‍රමයට පත් වෙන මන්ත්‍රීන් තෝරා ගන්නෙ පක්‍ෂය විසින් කලින් ඉදිරිපත් කරන ලැයිස්තුවකින්. මනාප ක්‍රමයක් නෑ.

මැතිවරණ ක්‍රමයේ ගුණ​-දොස්

මැතිවරණ ක්‍රමය මිශ්‍ර ක්‍රමයක් නිසා කේවල ආසන සහ සමානුපාතික ක්‍රමයේ වාසි ලබා ගන්න ඡන්ද දායකයට පුළුවන් වෙනවා.

කේවල ආසන ක්‍රමය තියෙන නිසා හැම දිස්ත්‍රික්කයක්කයටම නියෝජිතයෙක් ඉන්නවා. හැම පුරවැසියෙක්ටම "තමාගේ" නියෝජිතයෙක් පාර්ලිමේන්තුවේ ඉන්නවා.

ඒ වගේම මැතිවරණ සටන පැවැත්වෙන්නෙ සාපේක්‍ෂව කුඩා ප්‍රදේශයක් තුල. ඒ නිසා වියදම අඩුයි. මැතිවරණ දූෂනත් අඩුයි.

ඒ වගේම කේවල ආසන ක්‍රමයෙන් මහජන මතය හරිහැටි නිරූපනය නොවන අවස්ථාවල ඒ වැරැද්ද හදන්න සමානුපාතික ක්‍රමය පාවිච්චි වෙනවා.

ලංකාවෙ වගේ පිරිසිදු සමානුපාතික ක්‍රමයක තියෙන ගැටළුව තමයි තමා කැමැති පක්‍ෂයට වෙනත් පක්‍ෂයක ඉන්න "හොඳ" අපේක්‍ෂකයෙක්ට කැමැත්ත පළ කල නොහැකි වීම​. ඒ වගේම තමා පක්‍ෂයට ඡන්දය පාවිච්චි කළ විට ඒ පක්‍ෂයේ ඉන්න "නරක​" අපේක්‍ෂකයන්ටත් ඒ ඡන්දය හිමි වීම​.

නමුත් ජපන් ක්‍රමයෙදි ඡන්ද දෙකක් හිමි වෙන නිසා අවශ්‍යය නම් ඡන්ද දෙක පක්‍ෂ දෙකකට ලබා දෙන්න පුළුවන්. උදාහරණයකට A පක්‍ෂයේ සාමාජිකයෙක්ට තමාගේ මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්කය සඳහා B පක්‍ෂයෙන් ඉදිරිපත් වෙන සාමාජිකයට ඡන්දය දීල පක්‍ෂය සඳහා දෙන ඡන් දය A පක්‍ෂයට දෙන්න පුළුවන්.

මේ ක්‍රමය නිසා සුළු පක්‍ෂ වලින් ඉදිරිපත් වෙන හොඳ අපේක්‍ෂකයන්ට පාර්ලිමේන්තුවට යන්න හොඳ අවස්ථාවක් ලැබෙනවා.

ඒ වගේම කවුන්සිලය වෙනුවෙන් පැවැත්වෙන මැතිවරණ අවුරුදු තුනකට සැරයක් තියන්නෙ මැතිවරණ අතරතුරේදී ජනතාවගෙ මතය වෙනස් වීම පාර්ලිමේන්තුවේ පිළිබිඹු වෙන්න​.

මේක ඉතාම සාර්ථක ක්‍රමයක්.

ජපානයේ දේශපාලන පක්‍ෂ​

ජපානයේ ප්‍රධාන දේශපාලන පක්‍ෂ මේවා.

1. ලිබරල් ප්‍රජාතන්‍ත්‍රවාදී පක්‍ෂය (LDP)

ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්‍ෂය 1955 දි පිහිටුවීමෙන් පසු 1993-94 කාලසීමාව හැරුණු විට දිගටම ජපානයේ පාලන බලය හිමි වුනේ ඒ පක්‍ෂයට​.

LDP පක්‍ෂයේ දේශපාලන මතවාදය ජපන් ජාතිකවාදී සහ සංරක්‍ෂනවාදී (conservative) එකක්. ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය ප්‍රධාන වශයෙන් ධනවාදීයි. විදේශ ප්‍රතිපත්තිය බටහිර සමඟ මිත්‍රශීලියි.

2. ජපන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්‍ෂය​ (DPJ)

ජපන් ප්‍රජාතන්‍ත්‍රවාදී පක්‍ෂය පක්‍ෂ ගණනාවක එකතුවෙන් පිහිටුවන්නෙ 1998 දි. වත්මන් ජපානයේ ප්‍රධාන විපක්‍ෂය වෙන්නෙ ඒ පක්‍ෂය​.

DPJ පක්‍ෂයේ දේශපාලන මතවාදය ලිබරල් වාදීයි. ආර්ථික ව ඔවුන් සමාජ සුභසාධන සහිත ධනවාදයක් වෙනුවෙන් පෙනී සිටිනවා. පාලක LDP පක්‍ෂයේ දූෂනය ට එරෙහි වීම තමයි ඔවුන් ගේ ප්‍රධාන දේශපාලන ස්ථාවරය​.

3. කොමෙයිටෝ පක්‍ෂය (NKP)

කොමෙයිටෝ පක්‍ෂය පාර්ලිමේන්තුවේ දී පාලක LDP පක්‍ෂය සමඟ සන්ධානගත වෙලා ඉන්නෙ.

දේශපාලනිකව ඔවුන් දැඩි ජපන් ජාතිකවාදියි. ඔවුන් ගේ ඡන්ද පදනම වෙන්නේ බෞද්ධයන්.

4. කොමියුනිස්ට් පක්‍ෂය​

වත්මන් ජපානයේ තියෙන පැරණිම දේශපාලන පක්‍ෂය​. කොමියුනිස්ට් පක්‍ෂය පිහිටුවන්නෙ 1922 දි.

ඔවුන් දේශපාලනික වශයෙන් නියෝ-කොමියුනිස්ට් වාදී ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරනවා. ආර්ථිකව සමාජ - ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදියි.

මැතිවරණ වලදී 10% ක පමණ ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගන්න ඔවුන් සමත්.