බොන්සයි රටාවන් කියල හැඳින්වෙන්නෙ බොන්සයි ගස් වල හැඩය සහ වෙනත් ලක්‍ෂන අනුව කෙරෙන වර්ගීකරනයන්.
බොන්සයි රටාවන් තීරණය වෙන්නෙ ලක්‍ෂන කීපයක් මත
1. කඳේ හැඩය
2. කඳේ සහ පොත්තේ මතුපිට සොබාවය
3. මුල් වල පිහිටීම
4. කඳන් සංඛ්‍යාව
5. ගස් සංඛ්‍යාව
6. අතු වල හැඩය
ඒ ඒ රටාවට අයත් ගසක තියෙන්න ඕනෙ ලක්‍ෂන බොන්සයි කලාව ඇතුලෙ මනාව අර්ථ දක්වලා තියෙනවා.
ඒත් ඒ හැම නීතියක්ම අකුරටම පිළිපදින්න අවශ්‍යය නෑ. දක්‍ෂ කලාකරුවා නීතිය රකින්න ඕනෙ තැන වගේම නීතිය බිඳින්න ඕනෙ තැන ගැනත් හොඳ අවබෝධයකින් යුක්තයි.
කඳේ හැඩය අනුව අර්ථ දැක්වෙන රටාවන්:
1. චොක්කන් (විධිමත් ඍජු කඳ)
වඩාත්ම සරළ බොන්සයි රටාව මේකයි. මේ රටාවේදී ගසේ ශක්තිය සහ බලය පිළිබඳ හැඟීමක් ලබාදෙනවා.
මේ රටාවේදී බොන්සයි ගස පහළ සිට ඉහලට යද්දි ක්‍රමයෙන් සිහින් වන ඍජු කඳකින් යුක්තයි. ගස පොළවට සවිවන තැනට හරි කෙළින් ඉහළින් ගසේ අග්‍රය පිහිටන්න ඕනෙ.
ගසේ අතු කඳ දෙපසින් සමමිතිකව දෙපසට විහිදෙන්න ඕනෙ. අතු වල මහත සහ දිග කඳ දිගේ ඉහලට යද්දි ක්‍රමයෙන් අඩු වෙන ආකාරයෙන් පිහිටන්න ඕනෙ. අතුවල හැඩය නිසා ගසට ත්‍රිකෝණාකාර හැඩයක් ලැබෙනවා. අතු කඳට ලම්බකව හෝ මදක් පහළට ඇලව පිහිටනවා. කඳේ උසට සාපේක්‍ෂව අතු කෙටියි. එමඟින් ගසේ උස පෙනුම වැඩි කරනවා.
ගසේ මුල් කඳ වටා සමබරව විහිදෙන්න ඕනෙ.
2. මොයෝගි (අවිධිමත් ඍජු කඳ)
වඩාත්ම සුලභ බොන්සයි රටාව මේකයි. මේ රටාවෙන් මතු කරන්නේ රිද්මයානුකූල බව, සමබරතාවය සහ ලාලිතය්‍යයි.
මේ රටාවේදී ගසේ කඳ ඍජු නෑ. එය ඒ මේ අත නැවිල තියෙනවා. ඒත්, ගසේ අග්‍රය පිහිටන්නේ ගස පොළවට සවිවන තැනට හරි කෙලින් ඉහළින්. චොක්කන් රටාවේදී වගේම කඳ ඉහළට යද්දී ක්‍රමයෙන් සිහින් වන හැඩයෙන් යුක්තයි.
ගසේ අතු චොක්කන් රටාවේදී වගේම කඳ දෙපසින් පිහිටනවා. ඒත් කඳේ වක්‍ර හැඩය නිසා අතු පිහිටීමේ සමමිතික බව බිඳිලා තියෙන්න පුළුවන්. ගසේ අතු කඳට මදක් පහතට සිටින ඇලයකින් සම්බන්ධ වෙනවා. ඒ වගේම කඳේ වක්‍රවීමට අනුකූල වෙන විදිහට මද වශයෙන් වක්‍ර වෙලා තියෙන්න ඕනෙ. සමස්තයක් වශයෙන් අතු පිහිටන්නෙ ගසේ ත්‍රිකෝණාකාර හැඩයක් පවතින විදිහට.
කඳේ වක්‍ර සොබාවය නිසා මුල් සමබරව විහිදෙන්නෙ නෑ. කඳේ පළමු වක්‍රයට විරුද්ධ පැත්තෙ මුල් වඩා සවිමත් විය යුතුයි. ඒ ගස හොඳින් රඳවා ගැනීමට.
3. ෂකන් (ඇළ වූ කඳ)
මේ රටාවෙන් නිරූපනය කෙරෙන්නේ හිම ධාවයක් හෝ නායා යාමක් නිසා ඇලවුනු හෝ හිරු එළිය දෙසට වැඩුනු ගහක්.
ෂකන් රටාවේ ගසක කඳ ඍජු හෝ මදක් වක්‍ර වෙනවා. ප්‍රධාන ලක්‍ෂනය වෙන්නේ ගසේ අග්‍රය ගස පොළවට සවිවන තැනට හරි කෙළින් නොපිහිටීම. මේ නිසා සම්පූර්න ගසම පැත්තකට ඇලවුනු සොබාවයක් ගන්නවා. කඳේ ඇලය සිරසේ සිට අංශක 45 කට අඩු වෙන්න ඕනෙ. ගස් කඳ පහළට සිට ඉහළට ක්‍රමයෙන් සිහින් වන හැඩයෙන් තියෙන්න ඕනෙ.
අතු චොක්කන් රටාවේ වගේම කෙටියි. ඒවා කඳ දෙපසින් සමමිතිකව පිහිටනවා. කඳ දිගේ ඉහළට යන විට අතු වල මහත සහ දිහ ක්‍රමයෙන් අඩු වෙන්න ඕනෙ. විශේෂ ලක්‍ෂනය වෙන්නේ අතු කඳට ලම්බකව පිහිටනවා වෙනුවට පොළවට සමාන්තරව පිහිටීම. මේ නිසා ඇල වූ කඳෙන් එන අසමබර පෙනුම අඩු වෙනවා.
ගසේ මුල් පිහිටන්න ඕනෙ කඳ ඇලවෙන පැත්තට විරුද්ධ පැත්තේ මුල් වඩා ශක්තිමත් වෙන ආකාරයට.
4. කෙංගයි (කඩා හැළුණු කඳ)
මේ රටාවෙන් නිරූපනය කෙරෙන්නෙ කඳු මුහුනතක වැඩුනු, පහලින් ඇති ගඟක් හෝ විලක් දෙසට වැඩුනු ගසක්.
කෙංගයි රටාවේ ගසක කඳ මුලින් ඉහළට යොමු වෙන්න පටන් අරගෙන, එක වරම පහළට හැරිලා වර්ධනය වෙලා තියෙනවා. ගසේ අග්‍රය, ගස සිටුවා ඇති බඳුනේ පහළ මට්ටමටත් පහළින් තියෙන්න ඕනෙ.
ගසේ ප්‍රධාන කඳ පහළට වර්ධනය වෙද්දි, පළමුවන කෙළින්ම ඉහළට වර්ධනය වෙලා තියෙන්න ඕනෙ. මේ අත්තේ අග්‍රය ගස පොළවට සවි වන තැනට හරි කෙළින් ඉහළින් පිහිටන්න ඕනෙ. එය කඳට සම්බන්ධ වෙන්නේ කඳ පහතට නැමෙන වක්‍රයේ මුදුනට හැකිතාක් කිට්ටුවෙන්. ඒ වගේම එය පහළට නැමුනු කඳේ වක්‍රයට විරුද්ධ පැත්තට මදක් වක්‍ර වෙලා තියෙන්න ඕනෙ.
කෙංගයි රටාවේ බොන්සයි ගස් සිටුවන බඳුන් වෙනත් රටාවන් වලදී යොදා ගන්න බඳුන් වලට වඩා ගැඹුරුයි.
5. හන්-කෙංගයි (අර්ධ කඩා හැළුණු කඳ)
හන්-කෙංගයි රටාවේ ගසක පෙනුම කෙංගයි රටාවේ ගසකට බොහෝ දුරට සමානයි. ප්‍රධාන වෙනස වෙන්නේ හන්-කෙංගයි රටාවේ ගසක පහළට වැඩුනු අග්‍රය බඳුනේ පහළ මට්ටමට ඉහළින් පිහිටා තිබීම.
හන්-කෙංගයි රටාවේ ගසක පහළට වැඩෙන කොටස එක්කෝ ප්‍රධාන කඳ වෙනවා, එහෙම නැත්නම් පළවෙනි අත්ත වෙනවා. අනෙකුත් නීති රීති කෙංගයි රටාවේ ගසකට සමානයි.
මේ රටාවේදීත් යොදා ගන්න බඳුන තරමක් ගැඹුරු එකක්.
6. තකන්-කෙංගයි (කඩා හැළුණු බහු-කඳ)
තකන්-කෙංගයි රටාවේදී කඳන් හෝ අතු එකකට වැඩි ගණනක් පහළට වර්ධනය වෙලා තියෙනවා. මේ රටාව තරමක් දුර්ලභ රටාවක්.
කඳේ සහ පොත්තේ මතුපිට සොබාවය අනුව අර්ථ දැක්වෙන රටාවන්:
7. සබමිකි (බොල් කඳ)
මේ රටාවේදී නිරූපනය කෙරෙන්නෙ අකුණු පහරකින් හෝ වෙනත් ක්‍රමයකින් හානි වුනු කඳක් සහිත ගසක්. මේ රටාවේ ගහක කඳ පැලී හෝ විශාල කුහරයක් සහිතව තියෙනවා.
සාමාන්‍යෙයෙන් කඳේ ඇති කුහරය හදන්නේ ගස නොමැරෙන විදිහට පරිස්සමෙන් කඳේ කුහරයක් හෑරීමෙන්. විශේෂ නියනක් මේ සඳහා යොදා ගන්නවා.
8. ෂරිමිකි (පාවෙන දැව කඳ)
ෂරිමිකි රටාවේ බොන්සයි ගසක කඳ ගඟක හෝ මුහුදේ පාවෙන ලී කැබැල්ලක ස්වරූපය ගන්නවා. පොත්ත හැලී ගිය සහ සුදු පැහැ වුනු සිනිඳු මතුපිටක් සහිත කඳක් මේ රටාවේ ගසක දකින්න පුළුවන්. ෂරිමිකි රටාවේ බොන්සයි ගසකින් මහළු නමුත් ජීවිතයට එල්ලී සිටින හැඟීමක් ලබා දෙනවා.
විශේෂ උපක්‍රම යෙදීමෙන් (කඳ පිළිස්සීම සහ රසායනික ද්‍රව්‍යය භාවිතයෙන් වැනි) කඳට ෂරිමිකි පෙනුම ලබා දෙන්න පුළුවන්. නමුත් ෂරිමිකි බොන්සයි ගසක සජීවී අතු සහ මුල් සම්බන්ධ කරන සජීවී පොත්තක් අනිවාර්‍යයෙන්ම ඉතුරු කරන්න ඕනෙ. නැතිනම් පෝෂණය නොමැති වීමෙන් ගහ මිය යනවා.
ෂරිමිකි රටාවේ ගසක් නිර්මානය කිරීම ඉතාමත් අපහසු කටයුත්තක්.
මුල් වල පිහිටීම අනුව අර්ථ දැක්වෙන රටාවන්:
9. නෙඅගරි (පෑදුනු මුල්)
මේ රටාවේ බොන්සයි ගසක මුල් පොළවෙන් ඉහලට මතු වී පෑදී තියෙනවා. නෙඅගරි රටාවෙ ගසකින් නරඹන්නාට ලබා දෙන්නේ ඉතා මහළු පුරාණ හැඟීමක්.
නෙඅගරි රටාවේ ගසක පෑදුනු මුල් වල දිග උපරිම වශයෙන් ගසේ සම්පූර්න උසෙන් තුනෙන් දෙකක් වෙන්න ඕනෙ. බොහෝ නෙඅගරි රටාවේ ගස් වල මුල් ඊට වඩා කෙටියි. සමහර විට සම්පූර්න මුල් පද්ධතියම පෑදී තිබුනත්, සමහර ගස් වල මුල් එකක් හෝ දෙකක් පමණක් පෑදී තියෙන්නත් පුළුවන්.
10. සෙකිජොජු (ගල් මත මුල්)
සෙකිජොජු රටාවේ බොන්සයි ගසක මුල් ගලක් මතින් පොළවට සම්බන්ධ වෙනවා. මේ රටාවෙන් නිරූපනය කෙරෙන්නේ ගලක් මත වැඩුනු ගසක්.
සෙකිජොජු බොන්සයි ගසක කඳ තියෙන්නෙ ගලක් උඩ. ගලේ මතුපිටෙන් දිවෙන මුල් පොළවට සම්බන්ධ වෙනවා. ගසේ කඳ සහ ගල අතර කිසිම ඉඩක් තියෙන්න බෑ.
11. ඉෂිසුකෙ (ගලක් මත වැඩුනු)
ඉෂිසුකෙ බොන්සයි ගසක් හැදිල තියෙන්නෙ ගලක ඇති පැලුමක. සෙකිජොජු රටාවේ ගසක මුල් පොළවට සම්බන්ධ වුනත්, ඉෂිසුකෙ රටාවේදී මුල් සම්බන්ධ වෙන්නෙ ගලේ ඇති පැලුමට. සමහර විට ඉෂිසුකෙ බොන්සායි ගසක් සඳහා වෙනම බඳුනක් යොදාගන්නෙ නෑ. බඳුන වෙන්නෙ ගල.
කඳන් සංඛ්‍යාව මත අර්ථ දැක්වෙන රටාවන්:
12. සොකන් (කඳන් දෙක)
මේ රටාවේ බොන්සයි ගසක එකම මුල් පද්ධතියකින් පැන නැගුනු කඳන් දෙකක් තියෙනවා. අනිවාර්‍යයෙන්ම කඳන් දෙකෙන් එකක් අනෙකට වඩා පැහැදිලිවම උසින් සහ මහතින් වැඩි වෙන්න ඕනෙ.
කඳන් දෙක එකිකෙන ගෑවන තරම් ළඟින් පිහිටන්න ඕනෙ. සමහර විට කඳන් දෙක බිම් මට්ටමේදී එකට සම්බන්ධ වෙලා පවා තියෙන්නෙ පුළුවන්. කඳන් දෙක සමාන ස්වරූපයක් ගන්න ඕනෙ. එකක් ඍජු කඳක් නම්, අනෙකත් ඍජු කඳක් වෙන්න ඕනෙ. එකක් වක්‍ර වෙලා නම් අනෙකත් වක්‍ර වෙන්න ඕනෙ. ඒ වගේම ඉදිරියෙන් බැලුවම කඳන් දෙකම පැහැදිලිව දර්ශනය වෙන්න ඕනෙ - එකකින් එකක් වැහෙන්න බෑ.
කඳන් දෙකේ අතු එකිනෙකා දෙසට විහිදෙන්න බෑ. ඒ වගේම කඳන් දෙකේ අතු එකිකෙනා සමඟ පැටෙලෙන්නත් බෑ.
13. සන්කන් (කඳන් තුන)
සන්කන් රටාවේ බොන්සයි ගසක එකම මුල් පද්ධතියකින් පැන නගින කඳන් තුනක් තියෙනවා. කඳන් තුනෙන් එකක් අනෙක් දෙකට වඩා උසින් සහ මහතින් වැඩි වෙන්න ඕනෙ. කඳන් තුන එක පේලියට සරල රේඛීයව තියෙන්න බෑ. ඒවා ස්ථානගත වෙන්න ඕනෙ අසමමිතිකව.
14. ගෝකන් (කඳන් පහ), නන්කන් (කඳන් හත), ක්‍යූකන් (කඳන් නවය)
ගෝකන්, නන්කන් සහ ක්‍යූකන් රටාවන් ගේ පිළිවෙනින් කඳන් පහක්, හතක් සහ නවයක් තියෙනවා. මේ රටාවන් හිදී ප්‍රධාන කඳට අමතරව, අනෙක් කඳන් වලට වඩා මහතින් සහ උසින් වැඩි උප-ප්‍රධාන කඳන් එකක්, දෙකක් හෝ තුනක් දකින්න පුළුවන්.
15. කබුදචි (කඳන් පොදිය)
මේ රටාවේදී කඳන් එකකට වැඩි ගණනක් එකම තැනකින් පැන නගිනවා. කඳන් ගණන අනිවාර්‍යයෙන්ම ඔත්තේ ගණනක් විය යුතුයි.
16. කොරබුකි (ඉබි කටුව)
කොරබුකි රටාවේදී කබුදචි රටාවේදී වගේම කඳන් ඔත්තේ ගණනක් එකම තැනකින් පැන නගිනවා. නමුත් කඳන් වල පොදු පාදම ඉබි කටුවක අර්ධ ගෝලාකාර හැඩයක් ගන්නවා.
17. ඉකදබුකි (ඍජු පෙරළුනු කඳ)
මේ රටාවේ බොන්සයි ගසකින් නිරූපනය කෙරෙන්නේ කඩා වැටුනු ගස් කඳකින් පැන නගින කුඩා ගස් සමූහයක්.
ඉකදබුකි රටාවේ බොන්සයි ගසක් තිරස්ව ස්ථාන ගත කළ ඍජු කඳකින් සහ ඉන් පැන නගින කුඩා සිරස් අතු රැසකින් සමන්විතයි.
18. නෙත්සුනගරි (වක් පෙරළුණු කඳ)
නෙත්සුනගරි රටාවේ බොන්සයි ගසක් ඉකදබුකි රටාවේ ගසකට සමානයි - වෙනස වන්නේ නෙත්සුනගරි රටාවේ ගසක තිරස් කඳ වක්‍ර වී තිබීම
ගස් සංඛ්‍යාව අනුව අර්ථ දැක්වෙන රටාවන්:
19. සෝජු (ගස් දෙක)
මේ රටාව සොකන් රටාවට බොහෝ දුරට සමානයි - නමුත් සොකන් රටාවේ ඇති එකම මූල පද්ධතියකින් පැන නඟින කඳන් දෙකක් වෙනුවට ගස් දෙකක් තියෙනවා. ගස් දෙකෙන් එකක් අනෙකට වඩා උසින් සහ මහතින් වැඩි වෙන්න ඕනෙ.
ගස් දෙක සමාන ස්වරූප ගන්න ඕනෙ. එකක් ඍජු කඳ නම්, අනෙකත් ඍජු කඳ වෙන්න ඕනෙ. එකක් වක්‍ර කඳ නම් අනෙකත් වක්‍ර කඳ වෙන්න ඕනෙ. ඒ වගේම ගස් දෙක අනිවාර්‍යෙයෙන්ම එකම වර්ගයේ ගස් දෙකක් වෙන්න ඕනෙ.
ගස් දෙකේ අතු එකිනෙකා දෙසට විහිදෙන්න බෑ. ඒ වගේම ගස් දෙකේ අතු එකිකෙනා සමඟ පැටෙලෙන්නත් බෑ.
20. සම්බොන්-යොසෙ (ගස් තුන)
මේ රටාවේදී එකම වර්ගයට අයත් ගස් තුනක් තියෙනවා. එක ගසක් අනෙක් දෙකට වඩා උසින් සහ මහතින් වැඩියි.
21. ගොහොන්-යොසෙ (ගස් පහ), නනහොන්-යොසෙ (ගස් හත), ක්‍යුහොන්-යොසෙ (ගස් නවය)
ගොහොන්, නනහොන් සහ ක්‍යූහොන් රටාවන් ගෙදි පිළිවෙලින් එකම වර්ගයේ ගස් පහක්, හතක් සහ නවයක් තියෙනවා. මේ රටාවන් හිදිත් ප්‍රධාන ගසක් සහ උප-ප්‍රධාන ගස් දෙකක් හෝ තුනක් තියෙන්න පුළුවන්.
22. යොසෙ-උඑ (කැලය)
මේ රටාවේදී ගස් විශාල ප්‍රමානයක් යොදා ගන්නවා. එක්කෝ ගස් ගණන ඔත්තේ ගණනක් වෙන්න ඕනෙ - නැතිනම් බැලූ බැල්මට ගණන් කරන්න බැරි තරම් වැඩි ගණනක් වෙන්න ඕනෙ.
එක ගසකට යන ඉඩ ප්‍රමානය අවම නිසා මේ රටාවේදී වැඩිපුර භාවිතා කෙරෙනෙ ඍජු කඳ සහිත ගස්.
ගස් සියල්ලම එකම වර්ගයට අයත් වෙන්න ඕනෙ.
අතුවල හැඩය අනුව අර්ථ දැක්වෙන රටාවන්:
23. බුන්ජින්ගි (වියත්)
මේ රටාවේදී ගසේ අතු ප්‍රමානය අවම කරල තියෙනවා. මේ රටාවේ ගසකින් රළු කර්කෂ හැඟීමක් ලබා දෙනවා. නමුත් ඒ කර්කෂ බවේ ලාලිත්‍යයක් තියෙන්න ඕනෙ.
බුන්ජින්ගි රටාවේ ගසක් සිහින් දිගු, ඒ මේ අත ඇඹරුනු කඳකින් යුක්තයි. කඳේ මුල 60% සිට 90% දක්වා ප්‍රදේශය අතු වලින් තොරයි. කඳේ අග්ගිස්සේ ඉතා කුඩා අතු කිහිපයක් පමණක් දකින්න පුළුවන්. අතු වල දිග කඳේ දිගට සාපේක්‍ෂව ඉතා අඩුයි. සමහර විට කඳේ මැද හරියෙන් මැරුණු අත්තක් තියෙනවා.
කඳේ වක්‍ර වීම් ඉතා තියුණුයි. එක්වරම අංශක 180 කින් හැරෙන කඳන් පවා දකින්න පුළුවන්. බඳුන ඉතා කුඩා නොගැඹුරු එකක්.
24. හොකිදචි (ඉදළ)
මේ රටාවේ ගහක් උඩ හට හැරවූ ඉදළක ස්වරූපය ගන්නවා. මේ රටාවේ ගසකින් ශීත ඍතුව පිළිබඳ හැඟීමක් ලබා දෙනවා.
හොකිදචි බොන්සයි ගසක කඳ කෙටි ඍජු එකක්. ගසේ සම්පූර්න උසින් තුනෙන් එකක උසකදී අතු බෙදීම ආරම්භ වෙනවා. අතු සැම අතටම විහිදෙන්නේ අර්ධ ගෝලාකාර හැඩයක් ගසට ලබා දෙමින්. එන්න එන්නම සිහින් වන බෙදීම් ගණනාවක් අතු වල දකින්න පුළුවන්. සම්පූර්ණ ගසේ අතු විශාල ප්‍රමානයක් තියෙනවා.
බඳුන නොගැඹුරු එකක් වෙන්න ඕනෙ.
25. තකොසුකුරි (බූවල්ලා)
මේ රටාවේදී කෙටි කඳක් මත වැඩුනු දිගු අතු කීපයක් දකින්න පුළුවන්. අතු ඒ මේ අත ඇඹරුනු හැඩයෙන් යුක්තයි. මේ රටාව දුර්ලභ එකක්.
26. ෆුකිනගෂි (සුළඟට හසුවූ)
මේ රටාවේදී නිරූපනය කෙරෙන්නෙ සුළං පහරට හසු වූ ගසක්. දිශාව, චලනය සහ ආතතිය පිළිබඳ හැඟීමක් මේ රටාවේ ගසකින් ලබා දෙනවා.
මේ රටාවේ ගහක කඳ සහ අතු එක පසකින් හමන තද සුළඟකට හසු වී ඇති ආකාරයට එක දිශාවකට හැරිල තියෙන්න ඕනෙ. ගසේ කොළ ප්‍රමානය අඩු කිරීමෙන් මේ චලනය පිළිබඳ හැඟීම ඇති කරන්න ලේසියි. මැරුණු අතු යොදාගැනීම මේ රටාවේදී බහුලව කෙරෙනවා.
බොන්සයි ගසක් රටාවන් කීපයක ලක්‍ෂන දක්වන්න පුළුවන්. උදාහරණයකට අතු වල හැඩයෙන් සුළඟට හසු වූ රටාවේ ගහක් මුල් වල හැඩයෙන් ගල් මත මුල් රටාවට අයත් වෙන්න පුළුවන්. සියළුම රටාවන් ගැන හොඳ අවබෝධයක් තිබීමෙන් තමාගේ ගසට වඩාත් සුදුසු හැඩය ලබා දීමට කලාකරුවාට පුළුවන් වෙනවා.
