මුස්ලිම් සංස්කෘතියේ එන පදවි නාම​

කලීෆා (ඉංග්‍රීසි - කේලිෆ්)

කලීෆා කියන අරාබි වචනයේ තේරුම "අනුප්‍රාප්තිකයා". මුහම්මද් තුමා විසින් ගොඩ නංවපු ඉස්ලාමීය රාජ්‍යයේ නායකත්වයට එතුමාගෙන් පසුව පත් වුනු අනුප්‍රාප්තිකයන්ව හැඳින්වුනේ මේ නමින්. කලීෆා වරයා සියළුම මුස්ලිම් වරුන් ගේ නායකයා බවට පොදු එකඟතාවයක් තියෙනවා.

ඉමාම්

ෂියා ඉස්ලාමයේ ඉමාම් කියල හඳුන්වන්නේ මුස්ලිම් ප්‍රජාවේ නායකයා. ඔහු අනිවාර්‍යයෙන්ම මුහම්මද් තුමාගේ දියණිය වන ෆාතිමා ගේ පරම්පරාවෙන් පැවත එන අයෙක් විය යුතුයි. පළමු ඉමාම් වරයා වුනේ ෆාතිමා ගේ සැමියා වුනු අලී. අලීගෙන් පසුව ඉමාම් වෙන්නේ ඔහුගේ සහ ෆාතිමා ගේ පුත් හසන්. ඉන් පසුව ඔවුන් ගේ පුතුන් ඉමාම් වරු විදිහට පත් වෙනවා. කලීෆා වරයා හුදෙක් රාජ්‍යය පාලකයෙක් පමණක් වුනාට​, ඉමාම් වරයා අධ්‍යාත්මික නායකයෙකුත් වෙනවා. ෂියා ඉස්ලාමයට අනුව ඉමාම් වරු දෙවියන් විසින් තෝරා ගන්නා අතර, ඔවුන්ට කුරානය පිළිබඳ පරිපූර්ණ අවබෝධයක් තියෙනවා.

සුන්නි ඉස්ලාමයේ ඉමාම් කියල හඳුන්වන්නේ දේව නමැදුමක් මෙහෙයවන පුද්ගලයා. එය ඕනෑම පිරිසක් විසින් කරන නමැඳුමක් මෙහෙයවන පුද්ගලයෙක් වෙන්න පුළුවන්. එතැන සිටින පිරිස අතරින් වඩාත්ම ආගමික අවබෝධය සහිත කෙනා තමයි නමැඳුම මෙහෙයවන්න තෝරා ගැනෙන්නේ. ඊට අමතරව සුන්නි ඉස්ලාමයේ ආගමික විද්වතුන් හඳුන්වන ගෞරව නාමයක් විදිහටත් ඉමාම් යොදා ගැනෙනවා.

එමීර් / අමීර් - (ගැහැණු - එමීරා)

එමීර් කියන අරාබි වචනයේ තේරුම "අණදෙන්නා", "සෙන්පතියා" නැතිනම් "කුමාරයා". එමීර් කියල හැඳින්වුනේ මුස්ලිම් හමුදාවක ප්‍රධානියෙක්. පසු කාලීනව කුඩා ස්වාධීන රාජ්‍යය වල පාලකයන් තමාව හඳුන්වා ගැනීමට එමීර් කියල යොදාගත්තා.

සුල්තාන් (ගැහැණු - සුල්තානා)

සුල්තාන් කියන අරාබි වචනයේ තේරුම "බලධාරියා". කලීෆා කෙනෙකුගේ රාජ්‍යත්වය නාමිකව පිළිගන්නා ස්වාධීන මුස්ලිම් රාජ්‍යයක නායකයෙක් හඳුන්වන්න තමයි සුල්තාන් කියන පදවිය භාවිතා වෙන්නේ. උදාහරණයකට අබ්බාසි කලීෆා වරුන් බැග්ඩෑඩයේ ඉඳල ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය පාලනය කරද්දී එහි බටහිර කොටස් වල හිටපු තුර්කි ජාතික පාලකයන් නාමිකව කලීෆා ගේ රාජ්‍යත්වය පිළිගත්තත් ඇත්තෙන්ම ඔවුන් කටයුතු කළේ ස්වාධීනව​. මේ පාලකයන් තමාව හඳුන්වා ගත්තේ සුල්තාන් කියලා.

මලික් (ගැහැණු - මලිකා)

මලික් කියන අරාබි වචනයේ තේරුම "රජු". මුස්ලිම් රටක පාලකයා හැඳින්වුනේ මලික් කියලා. මලික් ගේ සහ සුල්තාන් ගේ වෙනස සුල්තාන් නාමිකව කලීෆා කෙනෙක් යටතේ සිටීමත්, මලික් එසේ නොවීමත්. බොහෝ විට කලීෆා වරයෙක් නොමැති සමයන් ගේ මුස්ලිම් රටවල පාලකයන් තමාව හඳුන්වා ගත්තේ මලික් කියලා. උදාහරණයකට වර්තමාන සවුදි අරාබියේ පාලකයා ගේ නිල නාමය වෙන්නේ මලික්.

උලෙමා / උලමා (ගැහැණු - අලිමා)

උලෙමා කියන අරාබි වචනයේ තේරුම "උගතා" නැතිනම් "විද්වතා". ඉස්ලාමය ගැන ගැඹුරින් හදාරපු ඒ ගැන පුළුල් අවබෝධයක් ඇති විද්වතෙකුට දෙන ගෞරව නාමයක් තමයි උලෙමා.

අයතොල්ලා

අයතොල්ලා කියන අරාබි වචනයේ තේරුම "දෙවියන් ගේ සලකුණ​". ඉමාමි ෂියා නිකායේ ඉහළම විද්වතුන් හඳුන්වන නාමය අයතොල්ලා. අයතොල්ලා වරුන්ට නීති සම්පාදයන කිරීමට සහ සාමූහිකව කුරානය අර්ථ දැක්වීමට ඉඩ තියෙනවා.

මවුලාවි / මවුලානා

මවුලාවි කියන අරාබි වචනයේ තේරුම "උතුමාණන්". මවුලාවි කියන ගෞරව නාමය දෙන්නේ ඉස්ලාමය ගැන ඉතා ගැඹුරු අවබෝධයක් සහිත විශිෂ්ඨ ආගමික විද්වතෙකුට​.

මුල්ලා

මුල්ලා කියන අරාබි වචනයේ තේරුම "ප්‍රධානියා". ඉස්ලාමය ගන යම්කිසි හැදැරීමක් කළ ආගමික දැනුමක් සහිත අයෙකුට දෙන ගෞරව නාමයක්. බොහෝ විට මුල්ලා යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ පල්ලියක ප්‍රධානියෙක්.

ෂෙයික් (ගැහැණු - ෂෙයිකා)

ෂෙයික් වරයෙක් කියන්නේ අරාබි ගෝත්‍රයක නායකයෙක්. මේ පදවිය සහ ඉස්ලාමය අතර සම්බන්ධයක් නෑ. නමුත් සමහර විට ජේෂ්ඨ උලෙමා වරයෙක්ට වැඩි ගෞරවයක් ලබා දෙන්න ෂෙයික් කියල යොදා ගන්නවා.

හජි / අල් හජ්

මක්කා නගරයට හජ් වන්දනාවක නිරත වූ මුස්ලිම් වරයෙක්ට දෙන ගෞරව නමයක්.

පිර් (ගැහැණු - පිරනි)

පිර් කියන පර්සියන් වචනයේ තේරුම "වැඩිහිටියා". පිර් කියල හඳුන්වන්නේ සූෆි ඉස්ලාමයේ ආගමික ගුරුවරයෙක්. ඔහුගේ කාර්‍යභාරය වෙන්නේ ශිෂ්‍යයන්ට මග පෙන්වීම​.

ඉස්ලාමයේ බෙදීම්

ඉස්ලාම් ආගම ලෝකයේ බිහි වෙන්නෙ ක්‍රි.ව​. 610 දී මෙකා නගරයේ දී. අද වෙනකොට ඉස්ලාමය ලෝකය පුරාම ව්‍යාප්ත වුනු බිලියන 1.8 ක (ලෝක ජනගහණයෙන් 24% ක්) බැතිමතුන් පිරිසක් ඉන්න ආගමක්.

මුහම්මද් තුමා බලාපොරොත්තු වුනේ ඉස්ලාමය අදහන සියළුම දෙනා එකම පිරිසක්, එකම ප්‍රජාවක් විදිහට පවතියි කියල​. ඔහු ඒ ඉස්ලාමීය ප්‍රජාව "උම්මා" කියල හැඳින්වුවා. ඊට අමතරව ඉස්ලාමය තුල බෙදීම් ඇති කරග ගැනීම කුරානයේ තහනම් කරල තියෙනවා.

නමුත් අද ලෝකයේ මුස්ලිම් ප්‍රජාව අතර විවිධ බෙදීම් තියෙනවා. මේ බෙදීම් වල පදනම විදිහට ආගමික මූලධර්ම​, දේශපාලන හේතු, නීති සම්ප්‍රදායන්, විවිධ සිරිත් විරිත් හේතු වෙලා තියෙනවා.

ආගමික නිකායන්

අද ලෝකයේ ප්‍රධාන ඉස්ලාම් නිකායන් තුනක් තියෙනවා

1. සුන්නි
2. ෂියා
3. කවාරිජ්

මේ නිකාය බෙදීම ඇතිවෙන්නේ ආගමික මූලධර්ම මත ගැටුමකට වඩා දේශපාලන ගැටුමක් විදිහට​.

මුහම්මද් තුමාගේ ජීවිත කාලය තුල ඉස්ලාමීය ප්‍රජාවේ නායකයා වුනේ ඔහු. නමුත් ඔහු මිය යන්නේ නියමාකාරයෙන් අනුප්‍රාප්තිකයෙක් නම් කරන්නෙ නැතුව​. මේ නිසා ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයා (හෙවත් "කලීෆා") පත් කර ගැනීමේදී මත ගැටුමක් ඇති වුනා.

මේ සඳහා සුදුසුකම් ඇති අය දෙදෙනෙක් සිටියා.

එක් අයෙක් මුහම්මද් තුමා ගේ කිට්ටුම සහචරයෙක් සහ ඔහුගේ  බිරිඳක් වුනු අයිෂා ගේ පියා වූ අබු බකර්. අනෙක් කෙනා මුහම්මද් තුමාගේ සමීපතමයා, ඔහුගේ ප්‍රධාන යුධ සෙනවියා සහ ඔහුගේ දියණිය වුනු ෆාතිමා ගේ සැමියා වූ අලී.

මේ අතරින් අලී මුස්ලිම් වරු අතර ඉමහත් ජනප්‍රියත්වයක් ඉසුලූ කෙනෙක්. ඒ ඔහුගේ රණ ශූරත්වය සහ කාරුණික බව නිසා. නමුත් මුහම්මද් තුමා ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා ලෙස මුස්ලිම් ප්‍රජාවේ ජේෂ්ඨයන් විසින් තෝරාගත්තේ අබු බකර්. ඊට හේතුව විදිහට හිතන්න පුළුවන් අලී මුහම්මද් තුමා ගේ ගෝත්‍රය වුනු බානු හෂීම් ගෝත්‍රයටම අයත් වීම​.  මේ නිසා අලීට කලීෆා තනතුර හිමි වුවොත් එය බානු හෂීම් ගෝත්‍රය අතරම පවතී යැයි ඔවුන් සිතුවා වෙන්න පුළුවන්.

අබු බකර් ට පසුව කලීෆා තනතුර හිමි වෙන්නේ පිළිවෙලින් උමර් සහ උත්මන් යන අයට​. අලී කලීෆා වරයා ලෙස පත් වෙන්නේ ඉන් පසුව​.

අලී කලීෆා තනතුරට පත් වුනු පසුව ඔහුට විරුද්ධව කැරැල්ලක් ඇති වෙනවා. මේ කැරැල්ලේ නායකත්වය දැරුවේ අයිෂා ඇතුළු මුහම්මද් තුමාගේ සමීපතමයන් කීප දෙනෙක් සහ උමයියාද් ගෝත්‍රයට අයත් මුස්ලිම් වරු. කැරැල්ල අවසන් වෙන්නේ සාම ගිවිසුමකින්. යුධ පිටියේ වැඩි වාසිය අලීට අත් වුනත්, සාම ගිවිසුමේ දී වැඩි වාසි ලබා ගන්න කැරලි කරුවන් සමත් වෙනවා. මේ නිසා අලී ගේ අනුගාමිකයන් බොහොමයක් ඔහුගේ කඳවුර හැර යනවා. මේ නිසා කැරලි කරුවන් ශක්තිමත් වෙලා මුස්ලිම් රාජ්‍යයේ වැඩි ප්‍රදේශයක බලය අල්ලා ගන්නවා.

අලී ගේ කඳවුර හැර ගිය පිරිසක් අලීට සහ කැරලිකරුවන්ට එරෙහිව සටන් කරනවා. ඔවුන් ගේ සාහාසිකයෙක් ක්‍රි.ව​. 661 දී අලීව ඝාතනය කරනවා.

ඊළඟට කලීෆා තනතුර හිමි වීම ගැන ආයෙත් මත භේදයක් ඇති වෙනවා. වැඩි බලය තියෙන්නේ කැරලි නායක උමයියාද් ගෝත්‍රයේ මුආවියා ට​. නමුත් අලී ගේ අනුගාමිකයන් ඔහුගේ පුතා වන හසන් ව ඒ සඳහා නම් කරනවා. නමුත් මුආවියා කලීෆා වරයා ලෙස පත් වෙනවා. හසන් මිය යන අතර​, අලී ගේ බාල පුත් හුසේන් මුආවියාට එරෙහිව හමුදාවක් රැස් කරන්න කුෆා නගරය වෙත එනවා. මුආවියා අතර මගදී ඔහු සහ පිරිස අල්ලාගෙන සියල්ලන්ම මරා දමනවා.

මේ සිද්ධියෙන් මුස්ලිම් වරු අතර නැවත එක් කළ නොහැකි විදිහේ බෙදීමක් ඇති වෙනවා.

මුආවියා ගේ කලීෆා තනතුර පිළිගත් බහුතර පිරිස "සුන්නි" නිකාය ලෙස හැඳින්වුනු අතර​, අලී ගේ අනුගාමිකයන් හැඳින්වුනේ "ෂියා" නිකාය විදිහට​. මේ දෙපිරිසටම එරෙහි වුනු පිරිස "කවාරිජ්" නමින් හැඳින්වුනා.

එතැන් සිට මේ කණ්ඩායම් තුන වෙනම ආගමික සංවිධාන විදිහට කටයුතු කළා. ඒ බෙදීම අද දක්වා පවතිනවා.

වර්තමාන ලෝකයේ මුස්ලිම් ජනගහණයෙන් 85% පමණ සුන්නි මුස්ලිම්වරු වන අතර 15% පමණ ෂියා මුස්ලිම්වරු වෙනවා. කවාරිජ් වරු ඉන්නේ සුළු පිරිසක් පමණයි.

ඉරානය​, ඉරාකය, අසර්බයිජානය සහ බහරේන් ෂියා මුස්ලිම් වරු බහුතරයක් ඉන්න රටවල්. ඊට අමතරව කුවේට්, යෙමන් සහ ලෙබනන් යන රටවල සැලකිය යුතු සුළුතරයක් ඉන්නවා. කවාරිජ් මුස්ලිම්වරු බහුතරයක් ඉන්නේ ඕමානයේ පමණයි. අනෙක් සියළු රටවල් වල බහුතරය වෙන්නේ සුන්නි මුස්ලිවරු.

සුන්නි - ෂියා - කවාරිජ් නිකායන් අතර ඇති වෙනස්කම්

මේ නිකායන් අතර ඇති බෙදීම ආගමික මතවාද වලට වඩා දේශපාලනික එකක් නිසා ඔවුන් අතර මතවාදී වෙනස්කම් අඩුයි. ඊට වඩා තියෙන්නෙ දේශපාලනික වෙනස්කම්. ඒ එක්කම දීර්ඝ කාලයක් වෙන් වෙලා පරිණාමය වීම නිසා ඇති වුනු සිරිත් විරිත් සහ සම්ප්‍රදායන් ගේ වෙනස්කමුත් තියෙනවා.

සියළුම දෙනා මුහම්මද් තුමා දෙවියන් ගේ පණිවුඩ කරුවා විදිහටත්, කුරානය දේව වාක්‍යය විදිහටත් පිළිගන්නවා. ඒ වගේම මුහම්මද් තුමා ගේ චර්‍යාවන් හෙවත් "හදීස" මුස්ලිම්වරුන්ට මග පෙන්වීමක් විදිහට භාවිතා කරනවා. නමුත් සුන්නි වරු පිළිගන්න සමහර හදීසයන් ෂියා වරු පිළිගන්නේ නෑ.

මූලිකම වෙනස තියෙන්නේ කලීෆා වරුන් ගේ පිළිගැනීම සම්බන්ධයෙන්.

සුන්නි වරු අබු බකර්, උමර්, උත්මාන් සහ අලී යන හතර දෙනාම නීත්‍යානුකූල කලීෆා වරු විදිහට සලකනවා. නමුත් ෂියා වරු අබු බකර්, උමර් සහ උත්මාන් නීත්‍යානුකූල කලීෆා වරු විදිහට සලකන්නේ නෑ. ඔවුන් පිළි ගන්නේ මුහම්මද් තුමාගේ එකම නිවැරදි අනුප්‍රාප්තිකයා අලී කියලා. කවාරිජ් වරු අබු බකර්, උමර් සහ අලී නීත්‍යානුකූල කලීෆා වරු කියල පිළි ගන්න අතර උත්මාන් කලීෆා වරයෙක් විදිහට පිළිගන්නේ නෑ.

ෂියා වරු පිළිගන්න ආකාරයට කලීෆා තනතුර අනිවාර්‍යයෙන්ම මුහම්මද් තුමාගේ පවුලේ අයෙකුටම හිමි විය යුතුයි. ඔවුන් මේ තනතුර හඳුන්වන්නේ "ඉමාම්" නමින්. ඉමාම් වරයෙක් දේශපාලන නායකයෙක් වගේම අධ්‍යාත්මික නායකයෙක් විදිහටත්, ඔවුන්ට යම්කිසි දිව්‍යමය බවක් ඇති බවත් ඔවුන් විශ්වාස කරනවා. මේ නිසා ඉමාම් වරු පවින් තොර අය විදිහට ඔවුන් සලකනවා.

සුන්නි වරු පිළිගන්න ආකාරයට කලීෆා තනතුර හිමිවිය යුත්තේ මුස්ලිම්වරු අතර වැඩිම පිළිගැනීම තියෙන කෙනාට​. ඒ වගේම සුන්නි ඉස්ලාමයේදී කලීෆා වරයා දේශපාලන නායකයෙක් විතරයි. ඔහු සාමාන්‍යය මිනිහෙක් වන අතර​, කිසිම දිව්‍යමය තත්වයක් ඔහුට නෑ.

ෂීයා වරු සහ සුන්නි වරු අතර ඇති වැදගත් වෙනසක් වෙන්නේ සුන්නි වරු කුරානය "නිර්මානය නොකළ​" දෙයක්, එනම් සදාකාලිකව පැවතුන නොවෙනස්වන​ දෙයක් හැටියට පිළිගැනීමත්, ෂියා වරු කුරානය "නිර්මානය කළ​" දෙයක්, එනම් දෙවියන් විසින් අවස්ථානුචිතව වරින් වර ලබා දුන් දැනුමේ එකතුවක් ලෙසත් සැලකීම​.

මේ වෙනසේම දිගුවක් වශයෙන් ෂියා මුස්ලිම් වරුන් ගේ සහීර් සහ බාතින් සංකල්ප දක්වන්න පුළුවන්. ෂියා ආගමික ඉගැන්වීම් වලට අනුව කුරානයේ වචනාර්ථයක් (සහීර්) සහ සැඟවුනු අර්ථයක් (බාතින්) තියෙනවා. බාතින් හෙවත් සැඟවුනු අරුත් අර්ථ දැක්වීම නිවැරදිවම කළ හැක්කේ ඉමාම් වරයෙක්ට පමණයි යන්න ඔවුන් විශ්වාස කරනවා. ඉමාම් වරයෙක් නොමැති අවස්ථා වලදී ආගමික විද්වතුන් එක්වී සාමූහිකව මෙම අර්ථ ගැන්වීම් කරනවා. සමහර ෂියා නිකායන් මෙම සැඟවුනු අරුත් සෙවීමට ගූඪවාදී (mysticism) ක්‍රම භාවිතා කරනවා. මේක සූෆි වාදයත් එක්ක සමාන වෙන අවස්ථාවක්.

එක් එක් ෂියා නිකායන් සැඟවුනු අරුත් වලට දෙන බර වෙනස්. ඉමාමි නිකාය ඒ සඳහා අඩු බරකුත්, ඉස්මයිලි නිකාය ඒ සඳහා වැඩි බරකුත් ලබා දෙනවා.

මීට අමතරව සුළු වෙනස්කම් ගණනාවක් තියෙනවා.

සුන්නි වරුන් ගේ ෂහදාව වෙන්නේ "අල්ලාහ් හැර වෙනත් දෙවියෙක් නොමැත​, මුහම්මද් අල්ලාහ් ගේ දූතයාය" යන්න​. ෂියා වරුන් ගේ ෂහදාව මීට තරමක් වෙනස්. ඒ "අල්ලාහ් හැර වෙනත් දෙවියෙක් නොමැත​, මුහම්මද් අල්ලාහ් ගේ දූතයාය​, අලී අල්ලාහ් ගේ ආරක්‍ෂකයාය​" යන්න​.

සුන්නි වරු දවසකට පස් වතාවක් දෙවියන් නමැදීම කරන අතර ෂියා වරු දවසකට තුන් වතාවක් දෙවියන් නමදිනවා.

ෂියා වරු තාවකාලික විවාහ හෙවත් කලින් නියම කරගන්නා කාල සීමාවකට වලංගු වන විවාහ නීත්‍යානුකූල විදිහට පිළිගන්න අතර​, සුන්නි වරු ඒවා නීත්‍යානුකූල විදිහට පිළිගන්නේ නෑ.

සමහර​ ෂියා වරු අතර තියෙන සිරිතක් තමයි මුආවියා විසින් හසන් මරා දැමීම සිහිපත් කිරීමට කඩු වලින් තම සිරුර කපාගෙන ලේ වැගිරීමට සැලැස්වීම​. සුන්නි වරු මේ සිරිත පවක් ලෙස සලකලා දැඩි ලෙස පිළිකෙව් කරනවා.

සුන්නි වරු දෙවියන් නැමදීමේදී දෑත් පපුව මත බැඳගන්නා ස්වරූපයෙන් ඉන්න අතර ෂියා වරු දෙවියන් නමදින්නේ දෑත් සිරුර දෙපසින් තබාගෙන​.

සුන්නි වරු දෙවියන් නැමදීමේදී නළල බිම ස්පර්ශ කරන අතර ෂියා වරු නළල ස්පර්ශ කරන්නේ බිම තැබූ කුඩා ලී හෝ මැටි පුවරුවක් මත​.

සුන්නි ඉස්ලාමය​

සුන්නි ඉස්ලාමය ලෝකයේ ප්‍රධාන ඉස්ලාම් නිකාය වෙනවා.

සුන්නි කියන වචනය ඇවිත් තියෙන්නේ "සුන්නාහ්" කියන වචනයෙන්. එහි තේරුම මුහම්මද් තුමාගේ චර්‍යාව කියන එක​. මුහම්මද් තුමාගේ චර්‍යාවන් අඩංගු හදීසයන් විශාල ප්‍රමානයක් සුන්නි මුස්ලිම් වරු ෂියා මුස්ලිම් වරුන්ට වඩා පිළිගන්නා නිසා ඔවුන් මේ නමින් හැඳින්වෙනවා.

සුන්නි ඉස්ලාමය තුළ ෂරියා හෙවත් ඉස්ලාමීය නීතිය අර්ථ ගන්වන ආකාරය අනුව නීති සම්ප්‍රදායන් කීපයක් හඳුනාගන්න පුළුවන්. මේවා නීති සම්ප්‍රදායන් මිස නිකායන් නෙවෙයි. ඒ නිසා මේවා අතර ආගමික වෙනස්කම් නෑ. නමුත් ෂරියා නීතිය අර්ථ ගැන්වීමේ සහ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ වෙනස්කම් පවතිනවා.

වර්තමාන ලෝකයේ ප්‍රධාන සුන්නි ඉස්ලාම් නීති සම්‍ප්‍රදායන් හතරක් තියෙනවා.

1. හනෆි
2. මලිකි
3. ෂාෆී
4. හන්බලි

හනෆි සම්ප්‍රදාය​

වැඩිම දෙනෙක් අනුගමනය කරන සම්ප්‍රදාය වෙන්නේ හනෆි. මේ සම්ප්‍රදාය හඳුන්වා දෙන්නේ ක්‍රි.ව​. 699 - 767 කාලයේ ඉරාකයේ ජීවත් වූ පර්සියානු ජාතිකයෙක් වුනු අබු හනීෆා විසින්.

හනෆි සම්ප්‍රදායේදී ෂරියාව සඳහා පාදක කරගන්නා මූලාශ්‍රයන් වැදගත් කමේ අනුපිළිවෙලට පහත ආකාරයට වෙනවා.

1. කුරානය​
2. හදීසයන්
3. සහාබා හෙවත් මුහම්මද් තුමාගේ සමකාලීනයන් ගේ සාමූහික අදහස් (ඉජ්මා)
4. සහාබා හි සාමාජිකයන් ගේ තනි පුද්ගල අදහස්
5. විශ්ලේෂනයෙන් එළැඹෙන නිගමන (ක්වියස්)
6. විනිසුරුවරයාගේ අදහස අනුව මුස්ලිම් ප්‍රජාවගේ යහපත අත් කරදෙන තීන්දු (ඉස්තිහ්සාන්)
7. ප්‍රාදේශීය සිරිත් විරිත් සහ සම්ප්‍රදායන් (උර්ෆ්)

වර්තමානයේ හනෆි සම්ප්‍රදාය පිළිගන්නේ ඊජිප්තුව​, සිරියාව​, ජෝර්දානය​, පලස්තීනය​, ඉරාකය​, තුර්කිය​, මධ්‍යම ආසියානු රටවල්, පාකිස්ථානය, බංගලාදේශය​ සහ ඉන්දියාව යන රටවල​.

හනෆි සම්ප්‍රදාය වඩාත්ම නම්‍යශීලී සම්ප්‍රදාය විදිහට සැලකෙනවා.

මලිකි සම්‍ප්‍රදාය​

දෙවැනියට වැඩිම දෙනෙක් පිළිගන්න සම්ප්‍රදාය වෙන්නේ මලිකි සම්ප්‍රදාය​. මේ සම්ප්‍රදාය හඳුන්වා දෙන්නේ ක්‍රි.ව​. 711 - 795 කාලයේ මදීනා නගරයේ ජීවත් වුනු මලික් ඉබ්න් අනාස් විසින්.

මලිකි සම්ප්‍රදායේදී ෂරියාව සඳහා පාදක කරගන්නා මූලාශ්‍රයන් වැදගත් කමේ අනුපිළිවෙලට පහත ආකාරයට වෙනවා.

1. කුරානය​
2. හදීසයන්
3. මදීනා නගරයේ මුස්ලිම් වරු පිළිගත් සම්‍ප්‍රදායන් (අමල්)
4. සහාබා හෙවත් මුහම්මද් තුමාගේ සමකාලීනයන් ගේ සාමූහික අදහස් (ඉජ්මා)
5. සහාබා හි සාමාජිකයන් ගේ තනි පුද්ගල අදහස්
6. විශ්ලේෂනයෙන් එළැඹෙන නිගමන (ක්වියස්)
7. විනිසුරුවරයාගේ අදහස අනුව මුස්ලිම් ප්‍රජාවගේ යහපත අත් කරදෙන තීන්දු (ඉස්තිහ්සාන්)
8. ප්‍රාදේශීය සිරිත් විරිත් සහ සම්ප්‍රදායන් (උර්ෆ්)

මලිකි සම්ප්‍රදායේදී මදීනා නගරයේ වාසය කළ මුහම්මද් තුමාගේ සමකාලීනයන් ගේ අදහස් වලට වැඩි බරක් ලබා දෙනවා.

වර්තමානයේදී මලිකි සම්ප්‍රදාය පිළිගන්නේ උතුරු සහ බටහිර අප්‍රිකාවේ රටවල සහ කුවේටයේ​.

ෂාෆී සම්ප්‍රදාය​

තුන්වෙනියට වැඩිම දෙනෙක් පිළිගන්න සම්ප්‍රදාය වෙන්නේ මලිකි සම්ප්‍රදාය​. මේ සම්ප්‍රදාය හඳුන්වා දෙන්නේ ක්‍රි.ව​. 767 - 820 කාලයේ පලස්තීනයේ ජීවත් වුනු මුහම්මද් ඉද්‍රිස් අල්-ෂාෆී විසින්.

ෂාෆී සම්ප්‍රදායේදී ෂරියාව සඳහා පාදක කරගන්නා මූලාශ්‍රයන් වැදගත් කමේ අනුපිළිවෙලට පහත ආකාරයට වෙනවා.

1. කුරානය​
2. හදීසයන්
3. සහාබා හෙවත් මුහම්මද් තුමාගේ සමකාලීනයන් ගේ සාමූහික අදහස් (ඉජ්මා)
4. සහාබා හි සාමාජිකයන් ගේ තනි පුද්ගල අදහස්
5. විශ්ලේෂනයෙන් එළැඹෙන නිගමන (ක්වියස්)

ෂාෆී සම්ප්‍රදායේදී විනිසුරුවරයාගේ අදහස අනුව මුස්ලිම් ප්‍රජාවගේ යහපත අත් කරදෙන තීන්දු සහ ප්‍රාදේශීය සිරිත් සලකන්නේ නෑ. එමගින් සාමාන්‍යය පුද්ගලයන් ගේ දෘෂ්ටි කෝණයෙන් ෂරියාව අර්ථ ගැන්වීම අවම කරන්න උත්සහ කරලා තියෙනවා. මේ නිසා ෂාෆී සම්ප්‍රදාය හනෆි සහ මලිකි සම්ප්‍රදායන්ට වඩා දෘඪ සම්ප්‍රදායක් විදිහටයි සැලකෙන්නේ.

වර්තමානයේදී ෂාෆී සම්ප්‍රදාය පිළිගන්නේ නැගෙනහිර අප්‍රිකාව, දකුණු ඉරාකය, කුර්දිස්ථානය, යෙමනය, ඉන්දුනීසියාව, මැලේසියාව​, ශ්‍රී ලංකාව​ සහ මාලදිවයින යන ප්‍රදේශවල​.

හන්බලි සම්ප්‍රදාය​

අඩුම දෙනෙක් පිළිගන්න සම්ප්‍රදාය වෙන්නේ හන්බලි සම්ප්‍රදාය​. මේ සම්ප්‍රදාය හඳුන්වා දෙන්නේ ක්‍රි.ව​. 780 - 855 කාලයේ ඉරාකයේ ජීවත් වුනු අහ්මඩ් ඉබ්න් හන්බල් විසින්.

හන්බලි සම්ප්‍රදායේදී ෂරියාව සඳහා පාදක කරගන්නා මූලාශ්‍රයන් වැදගත් කමේ අනුපිළිවෙලට පහත ආකාරයට වෙනවා.

1. කුරානය​
2. හදීසයන්
3. සහාබා හෙවත් මුහම්මද් තුමාගේ සමකාලීනයන් ගේ සාමූහික අදහස් (ඉජ්මා)
4. සහාබා හි සාමාජිකයන් ගේ තනි පුද්ගල අදහස්
5. දුර්වල හදීසයන්

හන්බලි සම්ප්‍රදායේදී විනිසුරුවරයාගේ අදහස අනුව මුස්ලිම් ප්‍රජාවගේ යහපත අත් කරදෙන තීන්දු සහ ප්‍රාදේශීය සිරිත් වලට අමතරව විශ්ලේෂනයෙන් එලැඹෙන තීන්දුත් නීත්‍යානුකූල ලෙස සලකන්නේ නෑ.  එමගින් ෂරියාව අර්ථ දැක්වීම සම්පූර්නයෙන්ම ග්‍රන්ථවල ඇති දැණුමට සීමා කරල තියෙනවා. හන්බලි සම්ප්‍රදාය සැලකෙන්නේ වඩාත්ම දෘඪ සම්ප්‍රදාය විදිහට​.

වර්තමානයේදී හන්බලි සම්ප්‍රදාය පිළිගන්නේ සවුදි අරාබිය​, කටාර්, එක්සත් අරාබි එමීර් යන රටවල​.


සුන්නි ඉස්ලාමයේ ප්‍රධාන ධාරාවෙන් වෙනස්ව යන ධාරාවන් දෙකක් හඳුනාගන්න පුළුවන්. ඒ සූෆි සහ සලාෆි.

සූෆි

හත්වෙනි සියවසේ උමයියාද් කලීෆා වරුන් ගේ පාලන සමයේදී ඉස්ලාමය ආධ්‍යාත්මක පැත්තෙන් ඈත් වෙලා ලෞකික සොබාවයක් ගත්තා. ඒකට පිළිතුරක් විදිහට සුන්නි ඉස්ලාමය තුලින් බිහිවුනු ආගමික ව්‍යාපාරය තමයි සූෆි වාදය​. සූෆි වාදය පසු කාලීනව ෂියා ඉස්ලාමයෙන් යම්කිසි ආභාෂයක් ලබලා තියෙනවා.

සූෆි වරු ගූඪවාදී (mysticism) පිළිවෙත් මගින් දෙවියන් වෙත ළඟා වීම විශ්වාස කරනවා.

සූෆි වරුන් ගේ ප්‍රධාන ඉගැන්වීම් සහ පිළිවෙත් මේ වගේ.

1. ලෞකික සැපයන් අත් හැරීම සහ අල්පේච්ඡ දිවි පෙවෙතක් ගත කිරීම​
2. දික්.ර් හෙවත් ස්ත්‍රෝත කීම​
3. මුරකබා හෙවත් භාවනා ක්‍රම
4. සමා හෙවත් කරකැවෙමින් කරන නැටුම් ක්‍රමයක්
5. ක්වාව්වලි හෙවත් සංගීත වාදනය​
6. වලි හෙවත් ශාන්තුවරු පිළිබඳ විශ්වාසය​
7. සියාරා හෙවත් ශාන්තුවරුන් ගේ සොහොන් වන්දනාව​
8. කරමත් හෙවත් හාස්කම් පිළිබඳ විශ්වාසය​

සමා නැටුම්

මේ පිළිවෙත් මගින් සිත දියුණු කිරීමත්, එමගින් දේව පණිවුඩය වඩා හොඳින් ග්‍රහණය කර ගැනීමත් ඔවුන් බලාපොරොත්තු වෙනවා.

සූෆි වරු "තුරුක්" නමින් හැඳින්වෙන සමූහයන් (order) වශයෙන් සංවිධානය වෙලා ඉන්නවා. මේ සමූහයන් ගේ නායකත්වය දරන්නේ වලි නමින් හැඳින්වෙන ශාන්තුවරයෙක්. සුෆි වරු සාමූහිකව රැස්වෙලා ආගමික වතාවත් කිරීම හැඳින්වෙන්නේ "මජලිස්" නමින්.

සූෆි වරුන් ග් පිළිවෙත් මූලධර්මවාදී සුන්නි ඉස්ලාම් විද්වතුන් ගේ දැඩි විවේචනයට ලක් වෙලා තියෙනවා.

සූෆි සමූහ ගණනාවක් තියෙනවා. ඒ අතරින් ප්‍රධාන වෙන්නේ,

1. බෙක්තෂි
2. චිෂ්ති
3. කුබ්‍රාවියා
4. මවුලාවියා
5. නක්‍ෂ්බන්දි
6. නිමතුල්ලාහි
7. කදිරි
8. සෙනුස්සි
9. ෂදිලියියා
10. ෂුහ්‍රවර්දියියා
11. තිජනියියා
12. ඔවෙයිස්සි

සලාෆිවාදය​

සලාෆිවාදය කියන්නේ සුන්නි ඉස්ලාමය තුලින් පැන නැගුනු මූලධර්මවාදී ආගමික ව්‍යාපාරයක්. සලාෆිවාදීන් විශ්වාස කරන්නේ කුරානයේ දැඩි වචනාර්ථ මත පදනම් වූ අරුත් ගැන්වීමක් සහ එමගින් ඉස්ලාමයේ මුල් සමයට (සලාෆ්) යා යුතු බව​.

සලාෆිවාදයේ මුල තියෙන්නේ 18 වෙනි සියවසේ වර්තමාන සවුදි අරාබියේ වාසය කළ ආගමික විද්වතෙක් වුනු මුහම්මද් අල් වහාබ් ගේ ඉගැන්වීම් තුල​. ඔහු සවුදි අරාබියේ සවුද් රජ පවුල සමඟ සම්බන්ධ වීමත් සමඟම සවුදි අරාබිය තුල සලාෆි වාදයට නිල පිළිගැනීමක් ලැබුනා. අල් වහාබ් ගේ ඉගැන්වීම් අනුගමනය කළ අය හැඳින්වුනේ වහාබ් වාදීන් විදිහට​. වහාබ්වාදී හමුදාවන් වර්තමාන සවුදි අරාබි රාජ්‍යය ගොඩ නැංවීමේදී වැදගත් කාර්‍ය භාරයක් ඉටු කලා. ඒ වගේම ඔවුන් තමාට අනුව "වැරදි" පිළිවෙත් අනුගමනය කළ මුස්ලිම් වරුන්ට එරෙහිව ප්‍රචන්ඩත්වය මුදා හැරියා.

ඊට සමගාමීව 19 වෙනි සියවසේ ඊජිප්තුව මුල් කරගෙන මූලධර්මවාදී ව්‍යාපාරයන් ඇති වුනා. ඒ ප්‍රධාන වශයෙන් බටහිර අධිරාජ්‍යවාදයට එරෙහිව​. ඔවුන් ක්‍රිස්තියානි රාජ්‍යයන්ට එරෙහිව කරන ජිහාඩයක් ගැන විශ්වාස කලා.

මේ සියළු ව්‍යාපරයන් පොදුවේ "සලාෆිවාදය​" කියල හැඳින්වෙනවා.

වර්තමානයේ සවුදි අරාබිය, කටාර් සහ එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයන් තුල සලාෆිවාදය නිල ආගමික ධාරාව ලෙස සැලකෙනවා.. ඔවුන් කටාර් ජනගහණයෙන් 47% කුත්, එක්සත් අරාබි එමීර් හි ජනගහණයෙන් 45% කුත් සවුදි අරාබියේ ජනගහණයෙන් 23% කුත් වෙනවා. ලෝකය පුරා සලාෆිවාදීන් මිලියන 50ක් පමණ වාසය කරනවා.

සලාෆිවාදීන් ඉස්ලාමයේ එන ඉගැන්වීම් වලට ඉතා දෘඩ අර්ථ දැක්වීම් දෙන අතර​, ඒවායින් පිටපැනීම් දැඩි දඬුවම් පැමිනවීමෙන් "නිවැරදි" කිරීම ගැන විශ්වාස කරනවා.

සලාෆිවාදී ඉගැන්වීම් සහ විශ්වාසය කීපයක් පහත දැක්වෙනවා.

1. සොහොන් සහ වෙනත් ස්මාරක වන්දනාව තහනම් වේ
2. කාන්තාවන් මුළු සිරුරම වැසෙන සේ ඇඳුම් ඇඳිය යුතුය
3. සංගීත වාදන, නැටුම් තහනම් වේ
4. කාඩ් ක්‍රීඩා, චෙස්, බ්ලැක්ගැමොන් වැනි ක්‍රීඩා තහනම් වේ
5. දුම්පානය තහනම් වේ
6. මිනිස් හෝ සත්ව රූප චිත්‍රයට නැගීම තහනම් වේ
7. නාට්‍ය රඟදැක්වීම හෝ ප්‍රබන්ධ ලිවීම තහනම් වේ
8. (අපරාධ පරීක්‍ෂනයක් හෝ වෛද්‍ය හේතු මත පවා) මලසිරුරක් විච්චේදනය කිරීම තහනම් වේ
9. මුහම්මද් තුමාගේ උපන් දිනය සැමරීම තහනම් වේ
10. කාන්තාවන් රැකියා කිරීම තහනම් වේ
11. කාන්තාවන් අධ්‍යාපනය ලැබීම තහනම් වේ
12. වහල් සේවය අනුමත කරයි
13. පිරිමි සහ කාන්තාවන් එක්‍ රැස් වීම තහනම් වේ

වඩාත් රැඩිකල් සලාෆිවාදී කණ්ඩායම් ප්‍රචන්ඩ ජිහාදයන් ගැන විශ්වාස කරනවා. අල්-කයේඩා, තලීබාන් සහ අයි.එස්.අයි.එස්. වැනි සංවිධාන සලාෆිවාදී ත්‍රස්ත සංවිධාන​.

ෂියා ඉස්ලාමය​

ෂියා කියන වචනය එන්නේ "ෂියාතු අලී" කියන අරාබි යෙදුමෙන්. ඒකෙ තේරුම "අලී ගේ පාර්ශවය​" කියන එක​. අලී මුහම්මද් තුමාගේ සැබෑ අනුප්‍රාප්තිකයා කියන විශ්වාසය නිසා ෂියා මුස්ලිම් වරු මේ නමින් හැඳින්වෙනවා.

ෂියා නිකායේ විශ්වාසයන්ට අනුව මුහම්මද් තුමාගේ අනුප්‍රාප්තිකයන් වශයෙන් ඔහුගේ පවුලේ සාමාජිකයන් ඉමාම් තනතුරට පත් වෙනවා. මේ ඉමාම් වරු මුස්ලිම් ආගමේ දේශපාලනික වගේම ආධ්‍යාත්මික නායකයන් ලෙස ක්‍රියා කරන අතර​, දිව්‍යමය ගුණයන්ගෙන් සමන්විතයි. ඒ වගේම ඔවුන්ට කුරානයේ නියම අර්ථය අර්ථ දැක්වීමට හැකියි. මේ නිසාම ඉමාම් වරු පවින් තොර පුද්ගලයන් විදිහට සැලකෙනවා.

සුන්නි ඉස්ලාමය එකම ආගමික සම්ප්‍රදායක් අනුගමනය කළත්, ෂියා ඉස්ලාමය තුල අනු නිකායන් කීපයක් තියෙනවා. මේවා සුන්නි නීති සම්ප්‍රදායන් වගේ නෙවෙයි ආගමික කරුණු අතින්ම වෙනස්.

ප්‍රධාන ෂියා අනු නිකායන් තුනක් තියෙනවා.

1. ඉමාමියා (ජෆාරි)
2. ඉස්මයිලියා
3. සයිදියා

ඉමාමියා

ෂියා මුස්ලිම් වරුන් ගෙන් 85% පමණ (මිලියන 180 පමණ​) අයත් වෙන්නේ ඉමාමියා නිකායට​. ඉමාමියා නිකාය ජෆාරි සහ ට්වෙල්වර් (Twelver) යන නම් වලිනුත් හැඳින්වෙනවා. ඔවුන් වැඩි වශයෙන් ඉන්නේ ඉරනය, ඉරාකය, අසර්බයිජානය​, ලෙබනනය​, බහරේන්, ඇෆ්ගනිස්ථානය​, ඉන්දියාව සහ පාකිස්ථානය යන රටවල.

ඉමාමියා නිකායේ ඉගැන්වීම් වලට අනුව මුහම්මද් තුමාගෙන් පසුව ඉමාම් වරු දොළොස් දෙනෙක් සිටි අතර අවසාන ඉමාම් වරයා නිද්‍රාගත තත්වයකට පත් වී තිබෙනවා. ඔහු රහසිගත තැනක සිටින අතර​, ලෝකාවසානයට දින කීපයකට පෙර නැවතත් ජීවමාන වී ඉස්ලාමය ලොව පුරා පතුරුවන බව ඉමාමියා ෂියා වරු විශ්වාස කරනවා.

ඉමාමිය නිකායේ එන ඉමාම් වරු දොළොස් දෙනා මේ අය​:

1. අලී ඉබ්න් අබි තාලිබ්
2. හසන් ඉබ්න් අලී
3. හුසේන් ඉබ්න් අලී
4. අලී ඉබ්න් හුසේන්
5. මුහම්මද් ඉබ්න් අලී
6. ජෆර් ඉබ්න් මුහම්මද්
7. මූසා ඉබ්න් ජෆර්
8. අලී ඉබ්න් මූසා
9. මුහම්මද් ඉබ්න් අලී
10. අලී ඉබ්න් මුහම්මද්
11. හසන් ඉබ්න් අලී
12. මුහම්මද් ඉබ්න් අල් හසන්

ඉමාමි ෂියා වරුන් ගේ නීති සම්ප්‍රදාය හඳුන්වා දෙන්නේ හය වැනි ඉමාම් වරයා වන ජෆර් ඉබ්න් මුහම්මද් (අල් සදීක්) විසින්. ඒ සම්ප්‍රදාය "ජෆරි" ලෙසිනුත් හැඳින්වෙනවා.

ජෆරි නීති සම්ප්‍රදාය සුන්නි නීති සම්ප්‍රදායන් ගෙන් වෙනස් වෙන ප්‍රධාන අංගය වෙන්නේ එහි විනිසුරුවාට වෙනත් මූලාශ්‍රයන් මත පදනම් නොවී හුදෙක් ඔහුට සාධාරන යැයි හැඟෙන තීන්දු ලබා දීමේ හැකියාව ලබා දී තිබීම​. මෙය හඳුන්වන්නේ ඉජ්තිහාඩ් කියලා. මේ හේතුව නිසා ෂියා නීතිය සුන්නි නීතියට වඩා නම්‍යශීලී වෙනවා. මෙය ෂියා ඉස්ලාමයේ එන බාතින් සංකල්පයෙන් පැමිණි ක්‍රමයක්.

ඉජ්තිහාඩ් සඳහා වැඩි ඉඩක් ලබා දෙන ජෆරි සම්ප්‍රදාය උසුලි නමිනුත්, ඉජ්තිහාඩ් සඳහා අඩු ඉඩක් ලබා දෙන ජෆරි සම්ප්‍රදාය අක්බාරි නමිනුත් හැඳින්වෙනවා. වර්තමානයේ අක්බාරි සම්ප්‍රදාය අනුගමනය කරන්නේ ඉතාම ස්වල්ප දෙනෙක් පමණයි.

ඉමාමියා වරුන් ගේ ආගමික නායකයන් හැඳින්වෙන්නේ අයතොල්ලා නමින්.

ඉස්මයිලියා

ෂියා ඉගැන්වීම් වලට අනුව හය වන ඉමාම් වරයා වුනේ ජෆර් ඉබ්න් මුහම්මද්. ඔහුට පුතුන් දෙන්නෙක් හිටියා. වැඩිමල් පුතා ඉස්මයිල් ඉබ්න් ජෆර්. බාල පුතා මූසා ඉබ්න් ජෆර්. ජෆර් තමාගේ අනුප්‍රාප්තිකයා විදිහට නම් කරලා තිබුනේ වැඩිමහල් පුතා වුනු ඉස්මයිල්.

නමුත් ඉස්මයිල් තරුණ වියේ දී එවකට බලයේ සිටි සුන්නි කලීෆා වරයාට එරෙහිව කැරැල්ලකට සම්බන්ධ වීම නිසා ඔහුව අත් අඩංගුවට ගැනීමට කලීෆා වරයා අණ කළා. මේ නිසා ජෆර් තමාගේ පුතාව හැංගුවා.

ඉස්මයිල් ට වුනු දේ හරියට පැහැදිලි නෑ. මේ සිද්ධියෙන් පස්සේ ඔහු ගැන නිශ්චිත අදහසක් නෑ. ජෆර් ගේ මරණයෙන් පස්සේ ඉම්ම වරයා ලෙස පත් වෙන්නේ ඔහුගේ බාල පුතා වන මූසා.

මෙතැනදී ෂියා මුස්ලිම් ප්‍රජාවේ බෙදීමක් ඇති වෙනවා. මූසා ඉමාම් වරයා ලෙස පිළිගන්න පිරිස ඉමාමි විදිහට හැඳින්වෙනවා. ඔවුන් මූසා සහ ඊට පසුව එන ඉමාම් වරු පස් දෙනා සැබෑ ඉමාම් වරු ලෙසත්, ඉස්මයිල් සැඟවී සිටියදී මිය ගිය බවත් විශ්වාස කරනවා.

තවත් පිරිසක් විශ්වාස කරන්නේ ඉස්මයිල් මිය නොගිය බව සහ ඔහු නිද්‍රාගත තත්වයට පත්වුනු අවසන් ඉමාම් වරයා විදිහට​. මේ පිරිස හැඳින්වුනේ ඉස්මයිලි කියලා.

ඉස්මයිලි ෂියා වරු ඉමාමි ෂියායා වරුන්ට වඩා දේශපාලන මුහුණුවරක් ගත්තා. ක්‍රි.ව​. 900 පමණ වන විට උතුරු අප්‍රිකාවේ විශාල ප්‍රදේශයක තම බලය පතුරුවන්න ඔවුන්ට හැකි වුනා. මේ කාලයේදී ෂියා ඉස්ලාමයේ ප්‍රධාන ධාරාව වුනේ ඉස්මයිලි වරු.

නමුත් මේ ඉස්මයිලි ෂීයා රාජ්‍යය ක්‍රි.ව​. 1076 දී අභාවයට යාම සහ මොංගොල් වරුන් ගේ ආක්‍රමනයත් සමඟම ඉස්මයිලි වරුන් ගේ බලය ක්‍රමයෙන් අභාවයට යනවා. වර්තමානයේදී ඉස්මයිලි වරු ඉන් දියාවේ, පාකිස්ථානයේ සහ යෙමනයේ ප්‍රදේශ කීපයකට සීමා වෙනවා.

ඉස්මයිලි වරුන් ගේ ප්‍රධාන කොටස් දෙකක් තියෙනවා. සංඛ්‍යාත්මකව වැඩි පිරිස නිසාරි ලෙසත්, අඩු පිරිස මුස්තාඅලී ලෙසත් හැඳින්වෙනවා. මුස්තාඅලී වරු හැඳින්වෙන තවත් නමක් තමයි බෝරා.

ඉස්මයිලි වරුන් ගේ ඉගැන්වීම් වල වැඩි බරක් ලබා දෙන්නේ කුරානයේ වචනාර්ථයට (සහීර්) වඩා එහි සැඟවුනු අරුත් (බාතින්) වලට​. මේ නිසා ඉස්මයිලි වරුන් ගේ ඉගැන්වීම් වඩාත් නම්‍යශීලී බවක් උසුලනවා.

ඉස්මයිලි ෂියා ඉගැන්වීම් ගූඪ වාදයෙන් (mysticism) විශාල අභාෂයක් ලබා තියෙනවා. මේ නිසා ඉස්මයිලි ෂියා ඉගැන්වීම් සුෆී ඉගැන්වීම් වලට සමානකමක් දක්වනවා.

සයිදියා

ෂියා වරුන් ගේ හතරවැනි ඉමාම් වරයා වුනු අලී ඉබ්න් හුසේන් ට පුතුන් දෙදෙනෙක් හිටියා. වැඩිමහල් පුතා වුනු මුහම්මද් ඔහු විසින් තමාගේ අනුප්‍රාප්තිකයා විදිහට නම් කළා. බාල පුතා වුනු සයිද් ක්‍රි.ව​. 740 දී කලීෆා වරයාට එරෙහිව කැරැල්ලක් පටන් ගත්තා. සයිද් ගේ ඉගැන්වීම් වලට අනුව අසාධාරන පාලකයෙක්ට එරෙහිව කැරලි ගැසීම් ඉස්ලාමයට අනුකූල දෙයක්. මේ කැරැල්ලට සමහර ෂියා මුස්ලිම් වරු සහ දුන් අතර සමහරු සහය දුන්නේ නෑ.

සයිද් ගේ කැරැල්ල අසාර්ථක වුනු අතර ඔහු කැරැල්ලේදී මරා දැමුනා.

සයිද් ට සහය දුන් ෂියා මුස්ලිම් වරු සයිදියා නමින් හැඳින්වුනු අතර​, ඔහුට සහය නොදී මුහම්මද් ගේ ඉමාම් තනතුර පිළිගත් අය ඉමාමියා ලෙස හැඳින්වුනා.

ආගමික ඉගැන්වීම් අනුව සයිදියා ෂියා මුස්ලිම් වරු ඉමාම් තනතුර මුහම්මද් තුමාගේ පවුලේ අයට පමණක් හිමිවිය යුතු බව සහ ඔවුන්ව දෙවියන් විසින් විශේෂයෙන් තෝරා ඇති බව විශ්වාස කරනවා. නමුත් අනෙක් ෂියා මුස්ලිම් වරුන්ගේ විශ්වාසයක් වන ඉමාම් වරයා පවින් තොර දිව්‍යමය තත්වයක් හිමි පුද්ගලයෙක් බව ඔවුන් විශ්වාස කරන්නේ නෑ.

වර්තමානයේ සංඛ්‍යාත්මකව දෙවැනියට විශාල ෂියා මුස්ලිම් නිකාය වෙන්නේ සයිදියා. ඔවුන් යෙමනයේ සහ දකුණු සවුදි අරාබියේ වාසය කරනවා.

මේ ප්‍රධාන නිකායන්ට අමතරව ඒවායින් බිඳී ගිය කුඩා කණ්ඩායම් කීපයක්ම ෂියා නිකායේ දකින්න පුළුවන්.

අලවීයා

අලවීයා නමින් හැඳින්වෙන්නේ සිරියාවේ සහ තුර්කියේ ව්‍යාප්ත වෙලා තියෙන ඉමාමි නිකායෙන් බිඳී ගිය ෂියා මුස්ලිම් නිකායක්. ඔවුන් සිරියාවේ මිලියන තුනක් පමණත් තුර්කියේ මිලියනයක් පමණත් වාසය කරනවා. වර්තමාන සිරියාවේ ජනගහණයෙන් 17% පමණ වන අතර විශාල දේශපාලන සහ ආර්ථික බලයකට හිමිකම් කියනවා. අලාවීයා වරු සමහර අවස්ථා වලදී අරාබි ජාතිකයන් කියල සැලකුවත් සමහර අවස්ථා වලදී වෙනම ජන වර්ගයක් කියල සලකනවා.

අලවීයා ෂියා වරුන් ගේ ඉගැන්වීම් අනෙක් මුස්ලිම් වරුන් ගේ ඉගැන්වීම් වලින් සෑහෙන තරම් වෙනස් වෙන අවස්ථා තියෙනවා. ඒවායේ විශාල ක්‍රිස්තියානි අභාෂයක් දකින්න පුළුවන්. ඔවුන් පුනරුප්පත්තිය විශ්වාස කරනවා. ඒ වගේම ඔවුන් අදහන ආකාරයට අලී යනු දෙවියන් ගේ මනුෂ්‍යය ස්වරූපයක්. ඔවුන් ගේ නැමදීම් වලදී ක්‍රිස්තියානි දේව මෙහෙයන් ගේ වගේ පාන් සහ වයින් භාවිතා කිරීමත් දකින්න පුළුවන්. ඒ වගේම ඔවුන් බොහෝ ක්‍රිස්තියානි උත්සවයන් සමරනවා. නත්තල සහ ඇසිරියානු නව වසර ඉන් ප්‍රධානයි.

මේ හේතු නිසා බොහෝ සුන්නි මුස්ලිම් වරු සහ සමහර ෂියා මුස්ලිම් වරු අලවීයා වරු මුස්ලිම් වරු වශයෙන් සලකන්නේ නෑ.

අලෙවි

අලෙවි කියල හැඳින්වෙන්නේ තුර්කියේ ව්‍යාප්තව තියෙන ඉමාමි ෂියා නිකායෙන් බිඳී ගිය නිකායක්. එය තුර්කි ජාතිකයන් වගේම කුර්දි ජාතිකයන් අතරත් තියෙන අතර​, වර්තමාන තුර්කියේ ජනගහණයෙන් 11% පමණ අලෙවි මුස්ලිම් වරු.

අලෙවි වරුන් ගේ ඉගැන්වීම් අනෙක් මුස්ලිම් ඉගැන්වීම් වලින් වෙනස් වෙන ප්‍රධානම තැන වෙන්නේ ඔවුන් ගේ අල්-හක් කියන සංකල්පය​. එහිදී අල්ලාහ්, මුහම්මද් සහ අලී යනු එකම දෙවියන් ගේ සත්‍යයේ ස්වරූප තුනක් බව කියැවෙනවා. මෙය ක්‍රිස්තියානියේ ශුද්ධ වූ ත්‍රිත්වය සංකල්පයට කිට්ටුවෙන් යන සංකල්පයක්.

ඒ වගේම කුරානයට අමතරව බයිබලය සහ තෝරා වැනි ආගමික ග්‍රන්ථ වලිනුත් ඔවුන් දැණුම ලබා ගන්නවා. ඔවුන් දේව නැමදීම් සඳහා රැස් වෙන්නේ අනෙක් මුස්ලිම් වරු වගේ මස්ජීද වල වෙනුවට "කෙමෙවි" නමින් හැඳින් වෙන ශාලා තුල​. අනෙකුත් ෂියා මුස්ලිම් වරු වගේම ඔවුන් කුරානයේ සැඟවුනු අරුත් (බාතින්) ගැන විශ්වාස කරන අතර සූෆී මුස්ලිම් වරු වගේ ගූඪවාදී පිළිවෙත් කරනවා.

ෂයිකි

ෂයිකි කියන්නේ 19 වෙනි සියවසේ දී ෂයිකි අහමඩ් විසින් ඇති කරන ලද ආගමික ව්‍යාපාරයක්. ඔවුන් ඉමාමි ෂියා නිකායෙන් බිඳී ගිය කොටසක්. ෂයිකි වරුන් ගේ ඉගැන්වීම් සූෆි මුස්ලිම් වරුන් ගේ ඉගැන්වීම් වලින් වගේම බහානි සහ බහා ආගමික ඉගැන්වීම් වලින් දැඩි ආභාෂයක් ලබලා තියෙනවා.

වර්තමානයේදී ෂයිකි නිකාය ඉරාකයේ සහ ඉරානයේ ව්‍යාප්ත වෙලා තියෙනවා.

දුර්සි

දුර්සි (ඩෘස්) කියන්නේ ඉස්මයිලි ෂියා නිකායෙන් බිඳී ගිය නිකායකට​. වර්තමානයේ ඔවුන් ව්‍යාප්ත වෙලා ඉන්නේ සිරියාවේ, ලෙබනනයේ සහ ඊශ්‍රායලයේ. දුර්සි වරු සැලකෙන්නේ වෙනම ජන වර්ගයක් විදිහට​.

දුර්සි ඉගැන්වීම් වලට අනුව ඔවුන් දෙවියන් ලෙස සලකන්නේ සමස්තය​. මෙය අනෙකුත් ඉස්ලාමීය නිකායන් ගේ ඉගැන්වීම වන දෙවියන් යනු සමස්තයට ඉහලින් සිටින කෙනෙක් යන්නට පටහැණියි. ඒ වගේම ඔවුන් පුනරුප්පතිය ගැන විශ්වාස කරනවා. ඔවුන් ගේ නැමදීමේ ස්ථාන හැඳින්වෙන්නේ "කල්වත්" කියලා.

බොහෝ සුන්නි මුස්ලිම් වරු සහ සමහර ෂියා මුස්ලිම් වරු දුර්සි වරු මුස්ලිම් වරු කියල සලකන්නේ නෑ.

කවාරිජ් ඉස්ලාමය​

කලීෆා වරයෙක් තෝරාගැනීමේ අර්බුධයේදී මුආවියා සහ අලී යන දෙදෙනාටම එරෙහිවූ පිරිස කවාරිජ් නමින් හැඳින්වුනා. ඔවුන් අලී ව ඝාතනය කළ අතර මුආවියා ඝාතනය කිරීමට උත්සහ කළත් එය ව්‍යර්ථ වුනා.

කවාරිජ් වරු අධාර්මික පාලකයන්ට එරෙහිව කැරලි ගැසීමට ඇති අයිතිය පිළිබඳව තදින් විශ්වාස කරනවා. ඉතිහාසය පුරාම ඔවුන් සුන්නි සහ ෂියා යන දෙපිරිසටම එරෙහිව සටන් වැදිලා තියෙනවා. ඒ වගේම ඔවුන් තමාට වෙනස් මත දරන මුස්ලිම් වරු මුස්ලිම් වරු ලෙස සලකන්නේ නෑ. ඒ වගේම අසාධාරන පාලකයන්ට එරෙහිව කැරලි ගැසීමෙන් මරණයට පත් වීම ඉතා උතුම් දෙයක් කොට සලකනවා.

අතීතයේ අස්‍රකි, හරුරියියා, සුෆ්‍රි වැනි කවාරිජ් නිකායන් කීපයක්ම තිබුනත් වර්තමානයේ ඉතිරිව තියෙන්නේ ඉබාදි නිකාය පමණයි. ඉබාදි වරු පැරණි කවාරිජ් වරු තරම්ම දැඩි මතධාරී නෑ. වර්තමානයේ ඔවුන් ඕමානයේ ජනගහනයෙන් බහුතරය​. ඕමානයෙන් පිට කවාරිජ් වරු ඉන්නේ ඉතාම සුළු පිරිසක්.