ලංකාවේ විදුලි ක්‍ෂේත්‍රය ගැන - 2 (විදුලි උත්පාදනය)
විදුලි පද්ධතියක විදුලිය උත්පාදනය කරන්නේ මූලික වශයෙන් ජෙනරේටර් යන්ත්‍ර භාවිතයෙනි. ජෙනරේටරයකින් විදුලිය උත්පාදනය කිරීමට නම් එය කරකැවිය යුතුය. ජෙනරේටරය කරකැවීමට වෙනත් ශක්ති ප්‍රභවයක් භාවිතා කළ යුතුය.
එනම් ජෙනරේටරකින් සිදු වන්නේ යම්කිසි යාන්ත්‍රික ශක්තියක් විද්‍යුත් ශක්තිය බවට හැරවීමයි.
ජෙනරේටරය කරකැවීමට භාවිතා කරන ශක්ති ප්‍රභවයන් අනුව විදුලි බල උත්පාදනය වර්ගීකරණය කළ හැක.
අද ලෝකයේ වාණිජ්‍යය මට්ටමින් විදුලි බල උත්පාදනයට භාවිතා කරන ශක්ති ප්‍රභව මේවාය :
1. ජලය
2. ගල් අඟුරු
3. ඩීසල්
4. න්‍යෂ්ටික බලය
5. ස්වාභාවික වායු
6. සුළං
7. සූර්‍ය ශක්තිය
මින් ජලය, සුළං සහ සූර්‍ය ශක්තිය පුනර්ජනනීය බල ශක්ති ලෙස හැඳින්වේ. භාවිතා කල පසු ක්‍ෂය වීමක් සිදු නොවන බැවිනි ඒ.
ගල් අඟුරු, ඩීසල් සහ ස්වාභාවික වායු පොසිල ඉන්ධන ලෙස හැඳින් වේ. ඒවා භාවිතයේ දී ක්‍ෂය වේ. එම නිසා පොසිල ඉන්ධන යනු සීමිත ශක්ති ප්‍රභවයකි.
න්‍යෂ්ටික බලය භාවිතයේදී ක්‍ෂය වීමක් සිදු වුවද, ඒ සඳහා න්‍යෂ්ටික ඉන්ධන භාවිතා කෙරෙන්නේ ඉතා සුළු ප්‍රමාන වලින් නිසා එය එතරම් සැලකිය යුතු තත්වයක් නොවේ.
ලංකාවේ විදුලි උත්පාදනය
ලංකාවේ වාණිජ්‍යය මට්ටමෙන් විදුලි උත්පාදනයට භාවිතා වන්නේ ජලය, ගල් අඟුරු, ඩීසල් සහ සුළං බලයයි. සූර්‍ය ශක්තිය භාවිතය ක්‍රමයෙන් වැඩි වන රටාවක් පැවතුනද, තවමත් එය වාණිජ්‍යය මට්ටමට පැමින නැත.
ලංකාවේ විදුලිය උත්පාදනය කරන පාර්ශව දෙකකි.
1. ලංකා විදුලි බල මණ්ඩලය (Ceylon Electricity Board - CEB)
2. ස්වාධීන බලශක්ති නිෂ්පාදකයන් (Independent Power Producers - IPP)
ලංකා විදුලි බල මණ්ඩලය රජයේ ආයතනයක් වන අතර විදුලි උත්පාදනයෙන් වැඩි පංගුව එමගින් සිදු කරයි.
ඊට අමතරව පුද්ගලික සමාගම් වලට අයත් බලාගාර ද ඇති අතර, ඒවායින් උත්පාදනය කරන විදුලිය විදුලි බල මණ්ඩලය මගින් මිල දී ගෙන, පාරිභෝගිකයන්ට බෙදා හරී.
ජල විදුලිය
ජල විදුලි උත්පාදනයේදී ජලාශයක රැස් කරන ජලය පහත මට්ටමක ඇති බලාගාරයේ ඇති ජල ටර්බයිනයක් කරකැවීමට යොදා ගනී.
ලංකාවේ ප්‍රධාන වශෙයෙන් ජල විදුලිය නිෂ්පාදනය කරන්නේ මහවැලි සහ කැළණි ගංගා දෙක ආශ්‍රිතවය.
මෙගාවොට් 10 ට අඩු ධාරිතාවයකින් යුත් ජල විදුලි බලාගාර "මිනි හයිඩ්‍රෝ" හෙවත් "කුඩා ජලවිදුලි බලාගාර" ලෙසයි.
ලංකාවේ විශාල පරිමාන (මෙගාවොට් 10 ට වැඩි) ජල විදුලි බලාගාර සියල්ලම විදුලිබල මණ් ඩලයට අයත් ය.
මිනි හයිඩ්‍රෝ බලාගාර තුනක් හැර සියල්ලම පුද්ගලික බලාගාරයි.
දැනට පද්ධතියට එක් කර ඇති ජල විදුලි බලාගාර වලට අමතරව ජල විදුලි බලාගාර තුනක් දැනට ඉඳි වෙමින් පවතී. මේ බලාගාර තුන ඉඳි කළ පසු ලංකාවේ ජල විදුලි බලාගාර ඉඳි කිරීමට සුදුසු ස්ථාන තව දුරටත් නොපවතී. එනම්, ලංකාවේ ජල විදුලි බල ශක්‍යතාවය දැනටමත් සම්පූර්නයෙන්ම ප්‍රයෝජනයට ගෙන අවසන් ය.
ලංකාවේ විදුලිබල මණ්ඩලයට අයත් ජල විදුලි බලාගාර ලැයිස්තුවක් පහත දැක්වේ.
මීට අමතරව මිනි හයිඩ්‍රෝ බලාගාර රැසක් ඇති අතර ඒවායේ සම්පූර්න ධාරිතාව මෙගාවොට් 400 කට ආසන්නය.
ගල් අඟුරු
ගල් අඟුරු බලාගාර වල විදුලිය උත්පාදනය කරන්නේ ගල් අඟුරු දහනය කිරීමෙන් ලැබෙන තාපයෙන් ජලය වාෂ්ප කොට, එම හුමාලයෙන් හුමාල ටර්බයිනයක් කරකැවීමෙනි.
මෙම හුමාලය නිපදවීමේ ක්‍රියාව අධික උෂ්නත්වයක් සහ පීඩනයක් යටතේ සිදු කෙරේ. එම අවශ්‍යය උෂ්නත්ව සහ පීඩනයන් ලබා ගැනීමට දීර්ඝ කාලයක් ගත වන හෙයින්, සම්පූර්නයෙන්ම නවත්වන ලද ගල් අඟුරු බලාගාරයක් නැවත විදුලිය නිෂ්පාදනය කරන මට්ටමට ගැනීමට දින තුනක් පමණ ගතවේ. මේ නිසා ගල් අඟුරු බලාගාර පණගැන්වූ පසු මාස ගණනක් එක දිගට විදුලිය උත්පාදනය කරයි. ඒවා නවත්වන්නේ නඩත්තු සඳහා පමණි.
ලංකාවේ ගල් අඟුරු බලාගාර ඇත්තේ එකක් පමණි. ඒ නොරොච්චෝලේ ලක්විජය බලාගාරයයි. එය විදුලිබල මණ්ඩලයට අයත් ය. දැනට යෝජිත සාම්පූර් ගල් අඟුරු බලාගාරය විදුලිබල මණ්ඩලයට සහ ඉන්දියානු සමාගමකට (NTPC) 50% බැගින් අයිතිය හිමිවන පරිදි ගිවිසුම් ගත කොට ඇත.
ඩීසල්
ඩීසල් බලාගාර වල භාවිතා වන තාක්‍ෂනය අනුව තෙවර්ගයකි.
1. ගෑස් ටර්බයින් (Gas Turbine - GT)
ගෑස් ටර්බයින් බලාගාර වල ටර්බයිනය කරකවන්නේ ඩීසල් බිඳිති සමඟ මිශ්‍ර කළ වාතය දහනය කිරීමෙන් ලැබෙන රත් වූ වායු ධාරාව මගිනි.
2. සංයුක්ත චක්‍ර (Combined Cycle - CC)
සංයුක්ත චක්‍ර බලාගාර වල ගෑස් ටර්බයිනයක් සහ හුමාල ටර්බයිනක් ලෙස ටර්බයින දෙකක් ඇත. හුමාල ටර්බයිනය කරකැවීමට අවශ්‍යය හුමාලය නිෂ්පාදනය කෙරෙන්නේ ගෑස් ටර්බයිනය කරකැවීමට භාවිතා කළ රත් වූ වාතයෙනි.
3. එන්ජින් (Diesel Engine)
මේ වර්ගයේ බලාගාර වල ටර්බයිනයක් නැත. විශාල ප්‍රමානයේ ඩීසල් එන්ජිමක් මගින් ජෙනරේටරය කරකවනු ලැබේ.
ලංකාවේ ඇති ඩීසල් බලාගාර වලින් වැඩි ප්‍රමානයක් පුද්ගලික අංශයට අයත් ය. විදුලිබල මණ්ඩලය සතු බලාගාර ඇත්තේ අතළොස්සකි. පුද්ගලික අංශය සතු වූ බලාගාර රැසක් පසු ගිය වසර කීපය තුළ වසා දමන ලදී. ඒ ඒවායේ ගිවිසුම් කල් ඉකුත් වීම නිසාය.
සුළං
සුළං විදුලි බලාගාර වල සුළං ටර්බයිනයක් කරකැවීමෙන් විදුලිය නිෂ්පාදනය කරයි.
සුළං විදුලි බලාගාරයක් හැඳින්වෙන්නේ "සුළං ගොවිපළක්" (wind farm) ලෙසිනි.
ලංකාවේ වැඩිම සුළං විදුලි ශක්‍යතාවයක් ඇත්තේ පුත්තලම සිට මන්නාරම දක්වා වන වෙරළ තීරයේයි.
දැනට ලංකාවේ විදුලිබල මණ් ඩලය සතුව එක් සුළං ගොවිපළක් ඇති අතර, පුද්ගලික සමාගම් සතු සුළං ගොවිපල රැසක් පවතී.
දැනට ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක වූ දැවැන්තම සුළං විදුලි ව්‍යාපෘතිය වශයෙන් මෙගාවොට් 100 ක සුළං ගොවිපළක් මන්නාරමේ ඉඳිවීමට යෝජිතය.
දැනට ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක වූ දැවැන්තම සුළං විදුලි ව්‍යාපෘතිය වශයෙන් මෙගාවොට් 100 ක සුළං ගොවිපළක් මන්නාරමේ ඉඳිවීමට යෝජිතය.
සූර්‍ය ශක්තිය
සූර්‍ය ශක්තිය මගින් විදුලිය ජනනය කෙරෙන්නේ සූර්‍ය පැනලයක් මතට හිරු එළිය වැටෙන්නට සැලැස්වීමෙනි. මෙමගින් සරළ ධාරවක් උත්පාදනය වේ.
සූර්‍ය ශක්තියෙන් විදුලිය නිපදවීම ක්‍රම දෙකකට සිදු කෙරේ.
1. ස්වාධීන (isolated) - මෙය ජාතික පද්ධතියට සම්බන්ධ නොවේ. කම්හලකට, වෙළඳ සැලකට හෝ නිවෙසකට විදුලිය සැපයීමට යොදාගත හැක. දහවල් කාලයේ නිපදවන විදුලිය බැටරියක ගබඩා කොට රාත්‍රියට පාවිච්චි කිරීමේ හැකියාව ඇත.
2. පද්ධතියට සම්බන්ධිත (grid connected) - මෙම පැනල මගින් උත්පාදනය කෙරෙන විදුලිය කෙලින්ම ජාතික පද්ධතියට සම්බන්ධ කෙරේ. පැනලයෙන් නිපදවෙන සරළ ධාරාව ඉන්වර්ටරයක් මගින් ප්‍රත්‍යාවර්ථ ධාරාවක් බවට හරවා ජාතික පද්ධතියට ලබා දෙනු ලබයි. ලංකාවේ මේ ආකාරයේ සූර්‍ය පැනල හිමි කරුවන්ට ඔවුන් උත්පාදනය කරන විදුලි ඒකක ගණන ඔවුන් ගේ මාසික බිලෙන් අඩු කිරීමේ ක්‍රමයක් අනුගමනය කෙරෙයි (net metering).
සූර්‍ය ශක්තිය නිපදවීම වෙනුවෙන්ම ඉඳිකළ පැනල පද්ධති දෙකක් හම්බන්තොට (1.2MW) සහ තිරප්පනේ (0.1MW) පවතී.
ස්වාභාවික වායු
ලංකාවේ තවමත් විචුලි උත්පාදනයට ස්වාභාවික වායු යොදා නොගනී. මන්නාරම අවට මුහුදේ ස්වාභාවික ගෑස් නිධියක් හමුවුවහොත් ඒ තත්වය වෙනස් විය හැක. දැනට ඩීසල් වලින් විදුලිය උත්පාදනය කරන කෙරවළපිටිය යුග දනවි බලාගාරය ස්වාභාවික වායු වලින් විදුලිය උත්පාදනයට භාවිතා කළ හැකි බලාගාරයකි.
න්‍යෂ්ටික බලය
න්‍යෂ්ටික බලයද තවමත් ලංකාවේ විදුලිය උත්පාදනයට යොදා නොගැනේ. න්‍යෂ්ටික බලාගාර සාමාන්‍යයෙන් විශාල ධාරිතාවයකින් (1000MW වැනි) වන නිසා ලංකාව වැනි කුඩා විදුලි පරිභෝජනයක් ඇති පද්ධතියකට න්‍යෂ්ටික බලාගාර නුසුදුසු ය.
ස්ථාපිත ධාරිතාව (installed capacity)
පද්ධතියක ඇති සියළුම බලාගාර වල සම්පූර්ණ ධාරිතාව ස්ථාපිත ධාරිතාව ලෙස හැඳින්වේ.
ලංකාවේ ස්ථාපිත ධාරිතාව ප්‍රභවය අනුව පහත ආකාර වේ.
